Czym jest oksytocyna?

 

Oksytocyna to hormon pochodzący z ośrodkowego układu nerwowego. Syntetyzowany jest w podwzgórzu, a magazynowany i uwalniany z tylnego płata przysadki mózgowej. Jest hormonem peptydowym i składa się z 9 aminokwasów. Aktywność biologiczną w organizmie zyskuje po połączeniu ze specyficznymi dla siebie receptorami. Podobnym pod względem budowy hormonem w ludzkim organizmie jest wazopresyna, która reguluje gęstość moczu i ciśnienie tętnicze. Substancje te różnią się między sobą zaledwie dwoma aminokwasami, jednak role oksytocyny i wazopresyny są całkowicie odmienne.

 

Jaką rolę pełni oksytocyna w organizmie?

 

Oksytocyna znana jest przede wszystkim z tego, jaką rolę odgrywa w trakcie porodu. Pobudza skurcze macicy, co ułatwia poród, a po jego zakończeniu stymuluje obkurczanie macicy. Wyższy poziom oksytocyny podczas porodu indukuje laktację poprzez stymulację pęcherzyków wydzielniczych w gruczołach mlekowych. Również sam fakt karmienia piersią pobudza wydzielanie tego hormonu na skutek drażnienia brodawek sutkowych przez niemowlę. Oksytocyna stymuluje kurczenie się mięśni przewodów mlecznych, dzięki czemu gromadzi się w nich odpowiednia ilość mleka. Z tego względu istnieje przekonanie, że naturalny poród (dzięki wyrzutowi oksytocyny) sprzyja laktacji, w przeciwieństwie do porodu zakończonego cesarskim cięciem. W rzeczywistości nie jest to do końca prawda – karmienie piersią możliwe jest w obu przypadkach, ponieważ pobudzenie laktacji następuje na skutek różnych czynników, w tym kontaktu skóra do skóry czy stymulacji brodawek przez dziecko.

 

Nie mija się z prawdą stwierdzenie, że oksytocyna to hormon miłości. Wydzielana jest bowiem podczas stosunku seksualnego, czego efektem są delikatne skurcze mięśni macicy i jajowodów, co ułatwia przemieszczanie się nasienia do jajowodu i sprzyja zapłodnieniu. Oksytocyna wpływa na erekcję u mężczyzn i osiąganie orgazmu u obu płci.

 

Najnowsze badania dowodzą, że oksytocyna pełni również rolę neuromodulatora. Wykazano m.in., że ma związek z łagodzeniem bólu i radzeniem sobie ze stresem. Niski poziom oksytocyny może wzmagać produkcję kortyzolu (hormonu stresu), co objawia się odczuwaniem nadmiernego niepokoju. Mechanizm przeciwbólowy oksytocyny wynika prawdopodobnie z oddziaływania na endogenny układ opioidowy (ten sam, który odpowiada za uwalnianie endorfin). Hormon ten wpływa również na niektóre zachowania społeczne m.in. na więź matki z dzieckiem.

 

Niski poziom oksytocyny towarzyszy takim chorobom, jak: autyzm, schizofrenia, depresja, psychoza i zaburzenia osobowości. Naukowcy przypuszczają, że terapia oksytocyną mogłaby korzystnie wpłynąć na stan pacjentów zmagających się z tymi schorzeniami.

 

Właściwości oksytocyny są ciągle poznawane przez naukowców. Wciąż pojawiają się nowe fakty dotyczące jej wpływu na funkcjonowanie ludzkiego organizmu.

 

Oksytocyna a poród

 

Już sama nazwa oksytocyny wskazuje na rolę, jaką odgrywa podczas porodu. Słowo pochodzi z języka greckiego i w wolnym tłumaczeniu oznacza "szybki poród". Oksytocyna wydzielana jest pulsacyjnie z częstotliwością adekwatną do fazy porodu. Dzięki oksytocynie możliwy jest szybki i bezpieczny przebieg porodu. Jeśli zachodzą jakieś nieprawidłowości w wydzielaniu tego hormonu przez rodzącą, lekarze mogą podjąć decyzję o indukowaniu porodu lub wykonaniu cesarskiego cięcia. Oksytocyna pełni też ważną funkcję w ostatniej fazie porodu – bezpośredni kontakt matki z nowo narodzonym dzieckiem powoduje wyrzut oksytocyny i ułatwia urodzenie łożyska.

 

Uwalnianie oksytocyny pobudzane jest poprzez drażnienie receptorów zlokalizowanych w szyjce macicy i pochwie. Wydzielanie tego hormonu stymulowane jest również przez inne hormony ciążowe. Pobudzająco na oksytocynę działają estrogeny, a hamująco progesteron, którego stężenie drastycznie spada przed samym porodem. Dzięki temu, że hormon miłości wywołuje skurcze macicy w czasie akcji porodowej, dziecko może przyjść na świat szybko i bezpiecznie. Natomiast działanie oksytocyny na obkurczanie naczyń krwionośnych ściany macicy zapobiega nadmiernemu krwawieniu poporodowemu.

 

Indukcja porodu oksytocyną

 

W uzasadnionych przypadkach medycznych oksytocyna syntetyczna wykorzystywana jest w położnictwie do indukcji porodu – wywołania akcji porodowej przed jej naturalnym rozpoczęciem. Hormon podawany jest dożylnie w ściśle określonej dawce. Zaczyna działać natychmiast po podaniu i utrzymuje się przez około godzinę. Metodę tę stosuje się od lat 80. XX wieku i budzi ona wiele kontrowersji ze względu na duże ryzyko komplikacji przy jej nieprawidłowym zastosowaniu (podaniu zbyt dużej ilości oksytocyny).

 

Wskazania do indukcji porodu oksytocyną:

 

  • duża masa płodu,
  • zahamowanie wzrostu płodu,
  • przedwczesne pęknięcie błon płodowych,
  • ciąża trwająca dłużej niż 42 tygodnie,
  • przedłużający się poród,
  • nadciśnienie tętnicze,
  • stan przedrzucawkowy lub rzucawka,
  • cukrzyca ciążowa,
  • cholestaza,
  • zaburzenia czynności nerek,
  • konflikt serologiczny.

 

Choć indukcja porodu oksytocyną często ratuje życie, niesie ze sobą ryzyko powikłań dla dziecka i matki, m.in.:

 

  • reakcji alergicznej,
  • niedotlenienia płodu na skutek długotrwałych tonicznych skurczów macicy, 
  • pęknięcia macicy, uszkodzenia szyjki macicy i pochwy,
  • silnego krwawienia poporodowego,
  • zatrucia wodnego.

 

Podanie sztucznego hormonu hamuje wydzielanie endorfin podczas porodu, przez co skurcze stają się dla kobiety bardziej bolesne. Ze względu na ryzyko komplikacji, kobieta powinna wyrazić zgodę na podanie syntetycznego hormonu. Indukowanie porodu wiąże się często z koniecznością zastosowania dodatkowej interwencji: cesarskiego cięcia, porodu kleszczowego, użycia próżnociągu czy zastosowania znieczulenia zewnątrzoponowego.

Przeciwwskazaniami do zastosowania oksytocyny podczas porodu są m.in.: 

 

  • nieprawidłowe położenie płodu,
  • pęknięcie macicy,
  • łożysko przodujące,
  • wypadnięcie pępowiny,
  • nadmierna czynność skurczowa macicy,
  • duże dysproporcje między główką płodu a miednicą matki,
  • poród przedwczesny,
  • przebyte operacje macicy,
  • rak szyjki macicy,
  • niedojrzałość szyjki macicy.

Badanie stężenia oksytocyny we krwi

 

W celu oceny gotowości macicy do akcji porodowej wykonuje się badanie stężenia oksytocyny. Zbyt mała ilość oksytocyny w krwioobiegu może być wskazaniem do indukowania porodu. Badanie stężenia oksytocyny wykonuje się również w przypadku zaburzeń laktacji po porodzie.

 

Innym badaniem dotyczącym oksytocyny, które wykonuje się u ciężarnych, jest tzw. test oksytocynowy (OCT). Jego celem jest ocena stanu płodu i jego bezpieczeństwa podczas skurczów porodowych. Kobiecie podaje się niewielką dawkę oksytocyny, a następnie obserwuje się czynność skurczową mięśnia macicy i pracy serca płodu na aparacie KTG. Jeżeli wynik badania jest nieprawidłowy, podejmowana jest decyzja o pilnym zakończeniu ciąży poprzez cesarskie cięcie lub indukcję oksytocyną. Dlatego test OTC często wykonywany jest na sali porodowej. 

 

 

Źródła:

  1. Bomba-Opoń, D., Drews, K., Huras, H., Laudański, P., Paszkowski, T., & Wielgoś, M. (2018). Indukcja porodu – algorytmy kliniczne. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 3(1), 23–29.
  2. Uvnäs-Moberg K., Prime D. (2013). Oxytocin effects in mothers and infants during breastfeeding. Infant, 9:201–206.
  3. Wójciak, P., Remlinger-Molenda, A., & Rybakowski, J. (2012). Rola oksytocyny i wazopresyny w czynności ośrodkowego układu nerwowego iw zaburzeniach psychicznych. Psychiatria Polska, 46(6). 1043–1052.