Spis treści

Czym jest zespół policystycznych jajników (PCOS)?

Schorzenie określane jako zespół policystycznych jajników (Polycystic ovary syndrome, PCOS) dotyczy od kilku do kilkunastu procent kobiet w wieku rozrodczym. Choroba ta zwykle rozwija się u pacjentek pomiędzy 15. a 44. rokiem życia. Inną stosowaną nazwą jest wielotorbielowatość jajników. Jest to choroba endokrynologiczna, związana z zaburzeniami hormonalnymi.  

Głównym problemem chorujących pacjentek są wahające się stężenia hormonów oraz zaburzenia gospodarki węglowodanowej, które przyczyniają się do zaburzeń funkcjonowania jajników, ale oddziałują także na inne układy organizm, a nawet na stan psychiczny. PCOS uznawane jest za jedną z częstych przyczyn trudności z zajściem w ciążę.    

 

Jakie są przyczyny zespołu policystycznych jajników?

Etiologia zespołu policystycznych jajników nie została dokładnie poznana. Uważa się, że za PCOS odpowiadają zarówno czynniki genetyczne, hormonalne i środowiskowe. Prawdopodobieństwo wystąpienia tego schorzenia wzrasta u kobiet, których matki również chorowały. Przypuszcza się, że zespół policystycznych jajników rozwija się już w okresie dojrzewania, a dalsze objawy są następstwem zaburzeń hormonalnych. Najprawdopodobniej czynnikiem pierwotnym są zaburzenia steroidogenezy w komórkach osłonki pęcherzyka jajnikowego, które prowadzą do nadmiernego wytwarzania hormonów androgenowych.

 

Jakie są objawy zespołu policystycznych jajników?

Fizyczne objawy wielotorbielowatości jajników, które powinny skłonić do wizyty u ginekologa, to m.in.:

  • Hirsutyzm - nadmierne owłosienie typu męskiego na partiach ciała nietypowych dla owłosienia u kobiet, np. na plecach, brzuchu, klatce piersiowej, czy nad górną wargą.

  • Łysienie androgenowe - określane także jako łysienie typu męskiego, ponieważ stanowią one przewagę męskich hormonów płciowych. Wbrew pozorom ten typ łysienia występuje także u kobiet i polega na wypadaniu włosów pod wpływem nadmiaru androgenów.

  • Zaburzenia cyklu miesiączkowego - nieregularne lub rzadkie miesiączki. Zbyt skąpe lub bardzo obfite krwawienie.

  • Silny zespół napięcia przedmiesiączkowego - dokuczliwe bóle w podbrzuszu, skurcze, bóle pleców. 

  • Brak owulacji lub zaburzenia owulacji, a co za tym idzie, także problemy z zajściem w ciążę.

  • Łojotok - nadmiar wydzielania łoju przez skórne gruczoły łojowe.

  • Trądzik - może występować na twarzy, ale także na szyi, dekolcie i plecach.

  • Przybieranie masy ciała lub otyłość, zwłaszcza brzuszna, czyli w obrębie talii.

  • Zaburzenia metaboliczne - u kobiet z PCOS wzrasta ryzyko wystąpienia objawów zbliżonych do tych występujących przy zespole metabolicznym, czyli m.in. insulinooporność, cukrzycy typu II, miażdżycy, czy nadciśnienia tętniczego. 

  • Wielotorbielowate jajniki - w przypadku jajników policystycznych na podstawie badania USG (ultrasonograficznego) stwierdza się obecność licznych torbieli - stąd nazwa zespół policystycznych jajników. Obraz jajników USG pozwala na zaobserwowanie nawet kilkudziesięciu niewielkich pęcherzyków, których średnica wynosi ok. 2-9 mm. Również ogólna objętość jajnika jest nieprawidłowo powiększona (do co najmniej 10 cm3). Wygląd jajników w USG bywa porównywany do podziurkowanej powierzchni sera - liczne komórki, które nigdy nie dojrzewają.  

Ponadto objawy PCOS mogą mieć także podłoże emocjonalne. Można jednocześnie stwierdzić zaburzenia nastroju, częsty smutek, skłonność do depresji, a nawet zmiany dwubiegunowe. W przypadku zespołu PCOS psychiczne objawy kliniczne nie stanowią jednak kryterium w diagnostyce.    

 

Jak przeprowadza się rozpoznanie zespołu policystycznych jajników?

Niestety objawy wielotorbielowatości jajników są nietypowe, dlatego też rozpoznanie schorzenia bywa utrudnione. Najczęściej schorzenie stwierdza się na podstawie szczegółowego wywiadu z pacjentką (określenia objawów), a także badania fizykalnego w trakcie wizyty u ginekologa i dodatkowych badań laboratoryjnych. Ostatnie wykonuje się na podstawie analizy krwi pobranej z żyły obwodowej (z przedramienia).

 

Na podstawie analizy krwi można sprawdzić m.in. stężenie hormonów i wykluczyć schorzenia tarczycy, zespół Cushinga, zmiany nowotworowe, czy przerost nadnerczy - choroby te częściowo wywołują podobne objawy, dlatego należy brać je pod uwagę podczas diagnozy zespołu policystycznych jajników. W trakcie rozpoznania PCOS pod uwagę bierze się również przyjmowanie leków, głównie steroidów anabolicznych, o działaniu przeciwdrgawkowym, czy stosowanych przy nadciśnieniu tętniczym.  

 

Z czego wynikają trudności w trakcie starania o dziecko?

Kobiety chorujące na PCOS zwykle przestają regularnie miesiączkować. Zaburzenia miesiączkowania są związane z wpływem hormonów, przez które pęcherzyk żółciowy (Graffa) nie dojrzewa i nie zostaje wydalony, a tym samym nie zawsze możliwe jest zapłodnienie komórki jajowej. Najczęściej jednak nie jest to typowa niepłodność, a jedynie jedynie ograniczenia związane z nieregularnością. Prawidłowo owulacja następuje w ok. 12-16 dniu cyklu miesiączkowego, średnio w 14-stym dniu przy okresie występujących z częstotliwością co 28 dni. Cykl ten znacznie się komplikuje u kobiet cierpiących na PCOS - okres może występować zaledwie kilka razy w roku.

 

Dodatkowo u kobiet z zespołem policystycznych jajników często występuje stres, zarówno ten związany ze świadomością choroby, towarzyszącymi jej objawami widocznymi na ciele, jak i obawą przed obniżoną szansą na ciążę. Kwestia zespół policystycznych jajników a ciąża jest więc bardzo złożona.

 

Czy chorując na PCOS można starać się o dziecko?

Pomimo diagnozy PCOS można zajść w ciążę. Jeśli cierpisz na zespół policystycznych jajników, jak najszybciej podejmij leczenie farmakologiczne. Kobieta, która zachodzi w ciążę przy PCOS powinna pozostawać pod stałą kontrolą ginekologa i endokrynologa. 

 

Na czym polega leczenie zespołu policystycznych jajników?

Zespół policystycznych jajników jest powodem do bezwzględnego rozpoczęcia leczenia. Sposób postępowania zawsze dobiera się indywidualnie. Niestety jest to choroba przewlekła, której nie można całkowicie wyleczyć. Można jednak zapanować nad objawami i poprawić komfort pacjentki. Jeśli z wielotorbielowatością jajników związana jest insulinooporność, zwykle zaleca się doustne przyjmowanie preparatów przeciwcukrzycowych, po których insulina odpowiedzialna za rozkład cukrów wytwarzana jest w zwiększonej ilości.

 

U kobiet, które nie planują zajścia w ciążę, stosowana jest doustna antykoncepcja. Za pomocą preparatów dobranych przez ginekologa możliwe jest uregulowanie cyklu miesiączkowego. Zaleca się też przyjmowanie środków, które hamują androgeny i redukują objawy hirsutyzmu - w tym czasie niewskazane jest zajście w ciążę.

 

Jeśli natomiast zespół wielotorbielowatych jajników utrudnia zajście w ciąże, a Ty pragniesz macierzyństwa, odpowiednie leczenie skupia się na przywróceniu owulacji. Jeśli planujesz ciążę, metody leczenia PCOS najprawdopodobniej będą uwzględniały kontrolę owulacji i podawanie odpowiednio dobranych leków.

 

Zadbaj też o zdrowy styl życia, ponieważ na schorzenie to prawdopodobnie wpływają także czynniki środowiskowe. Istotne znacznie ma zwłaszcza redukcja masy ciała u osób otyłych. Odpowiednia dieta przy PCOS najczęściej pozwala na złagodzenie dolegliwości. Przede wszystkim zwiększ ilość spożywanych produktów o niskim indeksie glikemicznym. Ogranicz natomiast potrawy tłuste, słone, smażone i słodkie. Nie przesadzaj jednak z odchudzaniem, ponieważ zbyt restrykcyjna dieta może wywołać inne groźne następstwa.

 

lek. Marta Dąbrowska