Czym jest dyspraksja – syndrom niezdarnego dziecka?

 

Dyspraksja, inaczej nazywana zaburzeniami rozwoju koordynacji lub syndromem niezdarnego dziecka, to dysfunkcja rozwojowa, która objawia się trudnościami z kontrolowaniem ruchów na skutek nieumiejętnego ich planowania. Jest to antonim słowa praksja, czyli zdolności wykonywania czynności zamierzonych. Według klasyfikacji chorób ICD‑10 stworzonej przez Światową Organizację Zdrowia dyspraksja to zaburzenie neurorozwojowe. Choroba ta dotyczy blisko 10% populacji dzieci. Częściej występuje u chłopców. Dziecko z dyspraksją może mieć trudności w uczeniu się, jednocześnie choroba ta nie wpływa na jego inteligencję. W wielu przypadkach dyspraksja jest nieuleczalna i występuje również u dorosłych. Dobrze dopasowana terapia może znacząco zmniejszyć objawy i poprawić jakość życia osób dotkniętych tym schorzeniem.

 

Wyróżnia się dwa rodzaje dyspraksji, które w większości przypadków ze sobą współwystępują:

 

  • dyspraksja mowy (oralna, werbalna) – charakteryzuje się zaburzeniami mowy – dziecko może mówić zbyt cicho, pomijać głoski, formułować niezrozumiałe wypowiedzi; mogą towarzyszyć temu problemy z oddychaniem;
  • dyspraksja ruchowa – trudności z wykonywaniem prostych zadań motorycznych, zwłaszcza gdy składają się z wielu sekwencji; można ją zaobserwować już na wczesnym etapie rozwoju – dziecko później niż rówieśnicy uczy się chodzić, ubierać się, myć.

 

Dyspraksja – przyczyny

 

Za główną przyczynę dyspraksji u dzieci uznaje się brak właściwego rozwoju neuronów ruchowych, czego skutkiem są trudności w przetwarzaniu informacji oraz przekazywaniu impulsów z mózgu do poszczególnych części ciała. Zaburzenia rozwoju koordynacji nie są jednak wynikiem uszkodzenia konkretnego obszaru mózgu, ale upośledzeniem procesów integracji między różnymi obszarami układu nerwowego. Przyczyną dysfunkcji związanych z rozwojem koordynacji mogą być też problemy podczas ciąży i porodu, np. deficyty tlenowe.

 

Mówi się też o predyspozycjach genetycznych. Jeśli u dziecka zdiagnozowano dyspraksję, często okazuje się, że któryś z rodziców miał podobny problem w dzieciństwie lub zmaga się z nim nadal. Dyspraksja u dorosłych nazywana jest apraksją lub zaburzeniami praksji.

 

Objawy dyspraksji rozwojowej

 

Objawy związane z syndromem niezdarnego dziecka polegają przede wszystkim na opóźnieniu rozwoju ruchowego, co wpływa również na inne aspekty jego funkcjonowania. Chociaż pierwsze, subtelne symptomy pojawiają się już w okresie niemowlęcym, to jednak dopiero w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym rodzice najczęściej orientują się, że rozwój ruchowy ich pociechy odbiega od rówieśników. Dyspraksja u dzieci objawia się m.in.:

 

  • obniżonym napięciem mięśniowym,
  • trudnościami w utrzymaniu równowagi,
  • problemami z wykonywaniem ruchów naprzemiennych,
  • słabą świadomością ciała i własnych ruchów,
  • upośledzeniem ruchów mięśni twarzy i ust,
  • zaburzeniami mowy i połykania,
  • niską wrażliwością na dotyk,
  • trudnością koncentracji uwagi,
  • nadmiernym pobudzeniem ośrodkowego układu nerwowego,
  • nadmierną ruchliwością,
  • nieprawidłowymi ruchami gałek ocznych,
  • wysoką męczliwością mięśni,
  • niestabilnością stawów,
  • słabą pracą palców, dłoni i nadgarstków,
  • trudnościami z wykonywaniem takich czynności jak: pisanie, rysowanie, zapinanie guzików, używanie sztućców, zawiązywanie sznurówek, jazda na rowerze,
  • trudnościami z chodzeniem po schodach,
  • problemami z utrzymywaniem przedmiotów,
  • częstym potykaniem się i przewracaniem,
  • brakiem organizacji,
  • niechęcią do sportu i nieumiejętnością uczestniczenia w grach zespołowych.

 

Objawy związane z ruchem i codziennym funkcjonowaniem to nie koniec dysfunkcji, jakie mogą dotknąć dzieci dyspraktyczne. Choroba objawia się również problemami w kontaktach z rówieśnikami i zaburzeniami behawioralnymi:

 

  • brakiem pewności siebie,
  • niską samooceną,
  • problemami interpersonalnymi,
  • szybkim wpadaniem w złość,
  • wycofaniem,
  • frustracją,
  • częstą zmianą nastroju,
  • smutkiem,
  • osamotnieniem,
  • przyjęciem roli "klasowego błazna".

 

Dyspraksja – diagnoza

 

Diagnostyką i leczeniem dyspraksji u dzieci zajmuje się wielu specjalistów. Zaniepokojeni rodzice powinni przede wszystkim udać się z dzieckiem do pediatry. Inni specjaliści, z którymi warto się skonsultować na różnych etapach leczenia, to: neurolog, terapeuta SI, logopeda, pedagog, psycholog dziecięcy, fizjoterapeuta. 

 

Rozpoznanie dyspraksji to proces wieloetapowy, wymagający zbadania procesów sensorycznych dotykowych i czucia głębokiego. Wnikliwa obserwacja kliniczna pozwala na ocenę orientacji dziecka w przestrzeni i budowie własnego ciała. Na podstawie specjalnych testów funkcjonalnych lekarz diagnozuje u dziecka niedojrzałość układu nerwowego, objawiającą się obecnością ruchów choreoatetotycznych i lustrzanych oraz obniżoną koordynacją całego ciała. Wczesna diagnoza dyspraksji i podjęcie skutecznej terapii ogranicza postęp choroby i ułatwia dziecku funkcjonowanie w społeczeństwie.

 

Dziecko, u którego podejrzewa się dyspraksję, powinno zostać również skierowane na diagnostykę zaburzeń integracji sensorycznej. Terapeuta obserwuje dziecko podczas zabawy, przeprowadza wywiad z rodzicami i wykonuje odpowiednie testy, aby stwierdzić, czy rozwój dziecka jest prawidłowy czy może występuje u niego ograniczenie umiejętności organizacji sensorycznej.

 

Leczenie dyspraksji – terapia sensoryczna

 

Skuteczne leczenie dyspraksji wymaga kompleksowej terapii przy współpracy kilku specjalistów. Kluczowym elementem leczenia jest dostrzeganie i wzmacnianie mocnych stron dziecka. Terapia dyspraksji uwzględnia m.in.: zajęcia taneczne, plastyczne, techniczne czy komputerowe. Duże korzyści przynieść może także terapia sensoryczna. Terapeuta przygotowuje zestaw ćwiczeń mających na celu usprawnienie motoryki, dopasowanych do aktualnego stanu i możliwości dziecka. Postępy leczenia są systematycznie oceniane, a plan zajęć terapeutycznych dostosowywany na każdym etapie. Oprócz dedykowanej terapii dyspraktyczne dziecko wymaga często indywidualnego toku nauczania ze względu na nadpobudliwość ruchową i problemy z koncentracją.

 

Źródła:

  1. Przybyla O. (2016). Zaburzenie rozwoju koordynacji – dyspraksja. Przegląd badań. Logopedia Silesiana, (5), 227-248.
  2. Smits-Engelsman B., Vincon S., Blank R., Quadrado, V. H. Polatajko, H., Wilson P. H. (2018). Evaluating the evidence for motor-based interventions in developmental coordination disorder: A systematic review and meta-analysis. Research in developmental disabilities, 74, 72-102.