Spis treści

Na czym polega nietolerancja laktozy?

Laktoza jest cukrem występującym w mleku ssaków. Odpowiada nie tylko za słodki smak mleka, ale też spełnia szereg funkcji odżywczych. Zwiększa wchłanianie wapnia, magnezu i cynku, stanowi źródło energii, wpływa na prawidłowy wzrost i oddziałuje na procesy odpornościowe. Laktoza działa również jak prebiotyk – stymuluje wzrost korzystnych bakterii jelitowych, przede wszystkim z rodzaju Lactobacillus. Dlatego nie należy eliminować jej pochopnie z diety dziecka, bez potwierdzenia, że maluch ma problemy z jej przyswajaniem.

Za trawienie laktozy w układzie pokarmowym odpowiada enzym laktaza. Enzym ten produkowany jest przez komórki nabłonkowe jelita cienkiego. W przewodzie pokarmowym rozkłada laktozę na cukry proste: glukozę i galaktozę. U osób cierpiących na nietolerancję laktozy występuje deficyt enzymu laktaza (hipolaktazja), w związku z czym cukier mleczny nie zostaje prawidłowo rozłożony, co przyczynia się do wystąpienia uciążliwych dolegliwości trawiennych.

Nietolerancja laktozy to według oficjalnej definicji zespół objawów klinicznych występujących po spożyciu laktozy. Nie należy mylić nietolerancji laktozy u niemowląt z alergią pokarmową czy uczuleniem na mleko. Jest to odrębne schorzenie, które w przeciwieństwie do alergii nie powoduje objawów skórnych czy oddechowych.

 

Nietolerancja laktozy u niemowląt – przyczyny

Istnieje kilka rodzajów nietolerancji laktozy. U niemowląt wyróżnia się wrodzoną oraz wtórną nietolerancję laktozy. W pierwszym przypadku objawy pojawiają się zaraz po urodzeniu i wynikają z predyspozycji genetycznych. Wrodzona nietolerancja laktozy u niemowląt występuje rzadko. Z kolei wtórna nietolerancja laktozy jest konsekwencją innych zaburzeń układu pokarmowego (np. zakaźne zapalenie żołądka lub jelit, alergia na mleko krowie, celiakia), a także stosowaniem antybiotyków. W przypadkach tych przy wyeliminowaniu przyczyny zaburzeń trawiennych (wyleczenie choroby, osiągnięcie remisji) objawy nietolerancji mogą całkowicie ustąpić. W późniejszym wieku (powyżej 5. roku życia) może wystąpić pierwotna nietolerancja laktozy, jednak nigdy nie zdarza się ona u niemowląt.

U noworodków i niemowląt nietolerancja laktozy najczęściej spowodowana jest fizjologiczną niedojrzałością nabłonka jelitowego. Problem ten jest szczególnie nasilony u wcześniaków, jednak u dzieci urodzonych o czasie również może występować. Niedojrzałe kosmki jelitowe nie są w stanie produkować wystarczających ilości enzymu laktaza. Niestrawiona laktoza gromadzi się w świetle jelita grubego i tam z udziałem bakterii ulega fermentacji. Konsekwencją są dolegliwości trawienne takie jak gazy, biegunka czy bóle brzucha.

 

Jakie są objawy nietolerancji laktozy u niemowląt?

Nietolerancja laktozy w przypadku niemowląt wywołuje dość charakterystyczne objawy, które występują krótko po spożyciu mleka:

  • ból brzucha,

  • skurcze (kolki),

  • wzdęcia,

  • biegunka,

  • wodniste i pieniste stolce o kwaśnym zapachu,

  • gazy,

  • odgłosy przelewania w jelitach,

  • nudności,

  • wymioty,

  • napady płaczu, które trudno opanować.

Zaburzenia trawienne pojawiają się zwykle po około 30–60 minutach (maksymalnie po 2 godzinach) od spożycia produktu zawierającego laktozę, np. mleka matki. Intensywność objawów zależy od ilości laktozy w pokarmie, a także od poziomu niedoboru laktazy w organizmie.

Objawy ze strony układu pokarmowego nie zawsze muszą świadczyć o nietolerancji laktozy u niemowląt. Mogą one wynikać z innych przyczyn, np.:

  • błędów w karmieniu dziecka,

  • stresującego otoczenia w trakcie karmienia,

  • tzw. jelitówki,

  • zatrucia pokarmowego,

  • alergii na białka mleka,

  • galaktozemii.

Dlatego zanim podejmiemy jakąkolwiek interwencję, należy skonsultować się z pediatrą, który na podstawie wywiadu z rodzicami i odpowiednich badań będzie mógł postawić precyzyjną diagnozę i wykluczyć inne zaburzenia.

 

Rozpoznanie nietolerancji laktozy

Jeśli podejrzewamy nietolerancję laktozy u dziecka, powinniśmy w pierwszej kolejności skonsultować się z lekarzem, który zweryfikuje nasze przypuszczenia. W diagnostyce nietolerancji laktozy oprócz wywiadu lekarskiego stosowane są:

  • test prowokacyjny – odstawienie pokarmu zawierającego laktozę na pewien czas (do ustąpienia objawów), a następnie ponowne wprowadzenie laktozy (dla potwierdzenia diagnozy);

  • wodorowy test oddechowy – pomiar wodoru w wydychanym powietrzu (jego wysoki poziom może świadczyć, że u pacjenta występuje nietolerancja laktozy);

  • pomiar pH stolca (odczyn kwaśny może wiązać się z nietolerancją laktozy, choć nie wskazuje na nią w 100%);

  • badanie obecności cukrów redukujących w kale (w przypadku nietolerancji laktozy będzie ich znaczna ilość);

  • test potwierdzający aktywność laktazy w biopsji dwunastnicy – najbardziej inwazyjna metoda, wykonywana w ostateczności;

  • testy genetyczne – ich wyniki mówią tylko o predyspozycji do wystąpienia nietolerancji laktozy.

Na podstawie objawów występujących u dziecka oraz przeprowadzonych badań lekarz może potwierdzić lub wykluczyć nietolerancję laktozy u niemowlęcia.

 

Leczenie nietolerancji laktozy

W zależności od przyczyny nietolerancji laktozy u niemowlęcia specjalista może zalecić bezlaktozowe mleko modyfikowane lub przepisać suplement laktazy, który należy podawać podczas karmienia piersią. Nie można jednak samodzielnie wykluczać laktozy z diety dziecka. Całkowita eliminacja tego dwucukru z diety nie jest wskazana, jeśli przyczyną nie jest wrodzona nietolerancja laktozy.

U dzieci karmionych mlekiem matki, lekarze zalecają najczęściej podawanie laktazy w kroplach. Gdy objawy są szczególnie nasilone i występują przy niewielkich dawkach laktozy, lekarz może podjąć decyzję o odstawieniu dziecka od piersi i zastosowaniu specjalnego mleka modyfikowanego bez laktozy. Zdarza się to jednak niezwykle rzadko.

Przy zaburzeniach trawienia laktozy lekarze przepisują też simetykon – bezpieczny lek przeciwwzdęciowy, który może być stosowany u dzieci od 1. miesiąca życia. Przynosi niemowlęciu ulgę podczas kolek, niezależnie od ich przyczyny. Leczenie nietolerancji laktozy można wspierać również probiotykami, zwłaszcza zawierającymi szczepy Lactobacillus reuteri. 

Nieleczona nietolerancja laktozy u niemowlęcia może doprowadzić do wielu powikłań. Częste wymioty i biegunki mogą skończyć się odwodnieniem, niedożywieniem, spadkiem masy ciała i zagrożeniem życia dziecka. Długotrwałe ignorowanie objawów może spowodować uszkodzenie tkanek jelita i rozwój innych chorób układu pokarmowego.

 

Żywienie niemowląt z nietolerancją laktozy

Przy przejściowych (wtórnych) niedoborach laktazy początkowo nie eliminuje się laktozy całkowicie z diety, zwłaszcza gdy niemowlę karmione jest piersią. Mleko matki jest dla dziecka najlepszą dietą w pierwszych miesiącach życia. Zdrowe niemowlę jest w stanie strawić około 60-70 g laktozy dziennie, co odpowiada jednemu litrowi mleka matki. Dzieci z zaburzeniami wchłaniania laktozy mogą przyjmować nawet do pół litra mleka dziennie bez doświadczania dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Dodatkowo lekarz może zalecić podawanie enzymu laktaza w kroplach. Preparat łączy się z niewielką porcją odciągniętego mleka matki.

Wśród mam karmiących piersią funkcjonuje błędne przekonanie, że na zawartość laktozy w ich mleku wpływ ma to, co jedzą. W rzeczywistości laktoza znajdująca się w mleku matki jest wytwarzana przez laktocyty w gruczole piersiowym z glukozy i galaktozy zawartych we krwi. Zawartość laktozy w kobiecym mleku wynosi od 5,5 do 7,5%, niezależnie od tego, czy jej dieta zawiera laktozę, czy nie. Rezygnacja z nabiału w diecie zwiększa ryzyko wystąpienia u kobiety osteoporozy. Jeśli młoda mama cierpi na nietolerancję laktozy, nie powinna pochopnie eliminować produktów mlecznych ze swojej diety, ale sięgać po produkty bezlaktozowe.

Niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym, u których zdiagnozowano nietolerancję laktozy, powinny być żywione ubogolaktozowymi lub bezlaktozowymi mieszankami zastępczymi. Preparaty te zawierają niezhydrolizowaną lub częściowo zhydrolizowaną frakcję białek mleka krowiego oraz prebiotyki i probiotyki.

 

Bibliografia:

Jung A. , Kalicki B., Maślany A., Najczęstsze zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego u niemowląt i ich związek z żywieniem. Część II. Biegunki ostre i zaparcia. 6, 2010.

Mądry E., Krasińska B., Walkowiak J., Adamczak-Ratajczak A., Hipolaktazja, zespół złego wchłaniania laktozy, nietolerancja laktozy, Family Medicine & Primary Care Review, 2011.

Kawalec W., Pediatria, wyd. I, Warszawa, PZWL, 2013.