Spis treści

Jakie mogą być przyczyny gorączki u dziecka?

Gorączka u niemowlaka może być objawem wielu różnych chorób, zarówno niegroźnych zakażeń wirusowych i bakteryjnych, jak i poważnych schorzeń, zagrażających życiu. Dlatego wzrost temperatury ciała u dziecka zawsze budzi niepokój rodziców.

Najczęstsze przyczyny gorączki u niemowlęcia:

  • zapalenie górnych dróg oddechowych wywołane przez wirusy lub bakterie,

  • zapalenie ucha środkowego,

  • infekcja układu moczowego,

  • nieżyt żołądkowo-jelitowy (tzw. jelitówka),

  • choroba zakaźna, np. ospa wietrzna, mononukleoza,

  • udar cieplny,

  • odwodnienie organizmu,

  • niektóre leki,

  • obecność pasożytów w przewodzie pokarmowym,

  • nadczynność tarczycy,

  • gorączka o nieznanej etiologii (gdy temperatura powyżej 38,5°C utrzymuje się dłużej niż 3 tygodnie, a lekarz nie jest w stanie postawić diagnozy).

Gorączka u niemowlaka i dziecka nie zawsze jest objawem choroby. Podwyższona temperatura może również pojawić się po szczepieniu oraz podczas ząbkowania i wymiany zębów u dziecka. Ponieważ dziecko podczas wyżynania zębów częściej wkłada rączki do buzi, istnieje ryzyko wystąpienia infekcji w jamie ustnej, co może się objawiać wystąpieniem temperatury powyżej 37, a nawet gorączki.

 

Gorączka u niemowlaka – jak się objawia?

Temperatura ciała jest kontrolowana przez ośrodek termoregulacji w podwzgórzu, który utrzymuje równowagę między produkcją ciepła w organizmie, a jego utratą przez skórę oraz układ oddechowy. Dokładna wartość prawidłowej temperatury ciała zależy od miejsca, w którym jest mierzona:

  • w odbycie – 36,6–37,9°C,

  • w uchu – 35,7–37,5°C,

  • pod pachą – 34,7–37,3°C.

O gorączce mówimy wtedy, gdy temperatura ciała dziecka przekracza 38°C. Jest to naturalna reakcja organizmu na toczący się w nim stan zapalny. Temperatura wzrasta, aby uaktywnić i zmobilizować układ odpornościowy.

Specjaliści wyróżniają dwa typy gorączki:

  • ostra – trwa zwykle do 7 dni, jest przeważnie objawem infekcji lub reakcją na szczepienie, udar cieplny lub niektóre leki;

  • przewlekła – trwa powyżej 7 dni i pojawia się w niektórych chorobach układu pokarmowego, endokrynologicznych, zakaźnych i pasożytniczych.

Podczas gorączki u dziecka mogą wystąpić następujące objawy:

  • dreszcze,

  • zmęczenie,

  • bóle mięśniowe,

  • bóle głowy,

  • bóle stawów,

  • brak apetytu,

  • wzmożone pragnienie,

  • intensywne pocenie się,

  • wypieki na twarzy,

  • „szkliste” oczy,

  • kaszel lub katar (jeśli przyczyną gorączki jest infekcja dróg oddechowych).

Wyróżnia się trzy fazy gorączki u niemowląt i dzieci:

  1. Faza wzrostu – jest wynikiem zmniejszonej utraty ciepła przez zwężenie naczyń i zwiększonej produkcji ciepła przez drżenia. Dziecko odczuwa zimno, a jego skóra jest chłodna w dotyku.

  2. Faza stabilizacji – produkcja ciepła i straty ciepła są zrównoważone jak w normalnym stanie zdrowia, ale przy wyższej temperaturze. Skóra jest zaczerwieniona lub różowa. W tej fazie dziecko zwykle czuje się komfortowo.

  3. Faza spadku – może zachodzić stopniowo w ciągu 2–3 dni lub kilku godzin do normalnego poziomu. W tej fazie gorączce towarzyszy pocenie się.


Stan podgorączkowy u niemowlaka

Stanem podgorączkowym określa się temperaturę w zakresie 37,0–37,9°C. Jest oznaką mobilizacji organizmu do zwalczenia infekcji i wzmacnia obronę organizmu przed chorobą. Podwyższona temperatura ciała u niemowlaka może być wynikiem przegrzania organizmu. Należy zawsze dostosowywać ubiór dziecka do warunków otoczenia.

Stanu podgorączkowego u niemowląt nie należy zbijać zbyt szybko. Trzeba jednak zachować czujność i dokonywać regularnych pomiarów, ponieważ temperatura ciała może szybko wzrosnąć i przerodzić się w gorączkę. Wtedy dopiero można zastosować leki na zbicie gorączki.

 

Jak prawidłowo mierzyć temperaturę u niemowląt?

Temperatura u niemowlaka może się wahać w ciągu doby w zależności od różnych czynników: pory dnia (wyższa jest wieczorem), aktywności dziecka, temperatury otoczenia, obszaru ciała, w którym jest mierzona. Dobowa zmienność temperatury wynosi od 0,5 do 1°C. Najniższe wartości pojawiają się między godziną 2.00 a 6.00 rano. Najwyższa temperatura ciała występuje między godziną 17.00 a 19.00.

Pomiaru temperatury należy dokonywać za każdym razem tym samym termometrem i w tym samym miejscu. Temperaturę ciała najlepiej mierzyć rano, gdy jest ona najniższa. W razie podejrzenia gorączki należy zmierzyć temperaturę dziecku niezależnie od pory dnia, uwzględniając czynniki, które mogą ją podwyższać.

Temperaturę ciała u noworodków poniżej 4. tygodni życia najlepiej jest mierzyć pod pachą za pomocą termometru elektronicznego lub ciekłokrystalicznego. Powyżej 4. roku życia można też zacząć mierzyć temperaturę w uchu. U niemowląt w wieku powyżej 6 miesięcy życia i dzieci do 2. roku życia należy mierzyć temperaturę w odbycie lub w uchu (termometrem na podczerwień) bądź pod pachą.

Do pomiaru temperatury u dziecka można użyć też termometru bezdotykowego – choć jego pomiar jest najmniej dokładny, to jest on najbardziej komfortowy zarówno dla małego dziecka, jak i jego rodzica. Umożliwia kontrolowanie temperatury ciała niemowlęcia bez konieczności budzenia go. Miejsce pomiaru jest w tym przypadku zależne od wskazań producenta danego urządzenia. Niektóre termometry bezdotykowe kalibrowane są na skroń, inne na środek czoła, jeszcze inne wzdłuż łuku brwiowego.

 

Jak obniżyć gorączkę u malucha?

W przebiegu większości niegroźnych infekcji gorączka utrzymuje się nie dłużej niż 3-5 dni. W tym czasie trzeba zbijać gorączkę u dziecka, podając mu leki przeciwgorączkowe, gdy temperatura przekroczy 38°C. Należy też zadbać o odpowiednią, lekkostrawną dietę i odpoczynek. Często wietrz pokój i zapewnij temperaturę pomieszczenia ok. 20-21°C.

Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, które można zastosować u małych dzieci do 2. roku życia, to: paracetamol lub ibuprofen w postaci czopków bądź zawiesiny doustnej. Wskazaniem do ich podawania jest temperatura wyższa niż 38°C. Paracetamol można stosować już u noworodków, a ibuprofen dozwolony jest od 4. miesiąca życia. Tego drugiego nie należy podawać przy ospie wietrznej, ponieważ może zwiększać ryzyko nadkażeń bakteryjnych. Należy sięgać po leki przeznaczone dla dzieci i ściśle przestrzegać dawkowania opisanego w ulotce lub zaleceń pediatry. Niemowlętom do 6. miesiąca życia leki podaje się jedynie po konsultacji z lekarzem.

Aby obniżyć temperaturę ciała u niemowlęcia, warto sięgnąć również po bezpieczne, domowe sposoby na zbicie gorączki. Najpopularniejsze z nich to chłodne okłady – u niemowląt zimny kompres najlepiej układać na brzuchu (pod prawy łuk żebrowy) i pachwiny. W tych miejscach jest duży przepływ krwi, co powoduje, że organizm szybciej się schładza. Okłady należy zmieniać co 15 minut. Dobrym pomysłem jest też letnia kąpiel – temperatura wody nie może być niższa od temperatury ciała więcej niż 1°C. Niemowlę, które gorączkuje, powinno przyjmować więcej płynów niż zwykle ze względu na ryzyko odwodnienia. Dzieci karmione piersią należy częściej przystawiać do piersi. Z kolei niemowlętom karmionym mlekiem modyfikowanym oraz starszym dzieciom trzeba często podawać do picia letnie płyny w małych ilościach.

 

Podwyższona temperatura po szczepieniu

Stan podgorączkowy lub gorączka to częste objawy, które można zaobserwować u dziecka po szczepieniu (tzw. odczyn poszczepienny), który pojawiają się zwykle w ciągu 24 godzin i ustępują po 2-3 dniach. W przypadku niektórych szczepionek niepożądane objawy mogą wystąpić nawet po 2 tygodniach od szczepienia. Gdy dziecko ma gorączkę po szczepieniu, jest to naturalna reakcja organizmu i nie należy się jej obawiać. Tak jak w innych przypadkach, zbijanie gorączki poszczepiennej należy rozpocząć dopiero po przekroczeniu 38°C, podając leki przeciwgorączkowe.

 

Czy wysoka temperatura ciała u dziecka jest niebezpieczna?

Szczególnie niebezpieczna dla człowieka, a zwłaszcza dla niemowląt i małych dzieci, jest sytuacja, gdy wartość temperatury ciała przekracza:

  • 40,5°C – mogą mieć miejsce zaburzenia świadomości,

  • 42°C – może dojść do nieodwracalnych zmian w mózgu.

Wysoka gorączka u małych dzieci (w wieku od 6 miesięcy do 5 lat) może prowadzić do drgawek. Dochodzi wówczas do utraty przytomności oraz drżenia kończyn po obu stronach ciała. Drgawki gorączkowe najczęściej ustępują samoistnie w ciągu 10 minut. Gdy jednak trwają dłużej, należy wezwać karetkę pogotowia.

 

Kiedy udać się do lekarza, gdy dziecko gorączkuje?

Wbrew powszechnym opiniom gorączka nie zawsze wymaga skonsultowania się z lekarzem. Sytuacje, w których należy pilnie zgłosić się do lekarza, to:

  • wystąpienie gorączki u noworodka lub niemowlęcia poniżej 3. miesiąca życia;

  • temperatura ciała powyżej 39°C nie spada pomimo zastosowanych leków przeciwgorączkowych;

  • oprócz gorączki pojawiają się inne niepokojące objawy, np. duszności, zmiana zachowania, znaczne osłabienie, drgawki, obfite wymioty, dziecko nie chce pić (istnieje ryzyko odwodnienia), czerwone plamy na skórze, wybroczyny, zaburzenia widzenia, sztywność karku, bóle brzucha, stolce z krwią, oddawanie małej ilości moczu, płacz bez łez (objawy odwodnienia);

  • jeśli po obniżeniu temperatury stan ogólny dziecka się nie poprawia;

  • jeśli dziecko jest w dobrym stanie ogólnym, ale stan gorączkowy utrzymuje się dłużej niż 3 dni.

Artykuł nie zastępuje porady lekarskiej.

 

lek. Michał Dąbrowski

 

Bibliografia:

Radzikowski A., Postępowanie przeciwgorączkowe. [w:] Grygalewicz J. (red.), Gorączka u dzieci, Biblioteka Pediatry. Tom 51. Warszawa 2008.

Doniec Z., Jackowska T., Sybilski A., Gorączka u dzieci – rekomendacje postępowania w praktyce lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, Family Medicine & Primary Care Review, 2021.

M. Tkaczyk, A. Krakowska, Dziecko z Gorączką, „podyplomie.pl” [online], https://podyplomie.pl/wiedza/stany-nagle/630,dziecko-z-goraczka

Doniec Z., Jackowska T., Sybilski A., Woroń J., Mastalerz-Migas A., GORĄCZKA u dzieci – rekomendacje postępowania w praktyce lekarza podstawowej opieki zdrowotnej – KOMPAS GORĄCZKA [online], https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2021/04/KOMPAS-GORACZKA.pdf