Spis treści

Przyczyny refluksu u niemowlaka

Refluks żołądkowo-przełykowy to proces fizjologiczny, który występuje zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Zazwyczaj pojawia się kilka razy w ciągu dnia i trwa do 3 minut. O ile nie towarzyszą mu tzw. objawy alarmowe (o których piszemy niżej), nie stanowi powodu do niepokoju.

 

Cofanie się treści żołądkowej do przełyku następuje wówczas, gdy zawodzi tzw. mechanizm antyrefluksowy, który jest obecny w każdym ludzkim organizmie. Jego elementy to:

  • dolny zwieracz przełyku (odpowiedzialny za zatrzymywanie przełkniętego pokarmu w niższych partiach układu pokarmowego),

  • perystaltyka przełyku (której rolą jest przepychanie pokarmu do żołądka),

  • błona śluzowa przełyku (nadająca poślizg przełkniętemu jedzeniu i „spłukująca” je niżej wraz ze śliną),

  • ciśnienie jamy brzusznej (ponieważ jest inne niż ciśnienie występujące w klatce piersiowej, zapobiega to wędrowaniu treści pokarmowej w górę).

Zaburzenie funkcjonowania któregokolwiek elementu opisanego wyżej mechanizmu prowadzi do wystąpienia epizodów cofania się treści żołądkowej.

Przyczyną refluksu u noworodka (jak również nieco starszego niemowlęcia) jest niedojrzałość układu pokarmowego. Charakterystyczne dla niego są:

  • krótki przełyk,

  • małe napięcie dolnego zwieracza przełyku,

  • duży kąt między przełykiem a wpustem żołądka,

  • mniejsza niż u dorosłego podatność żołądka na rozciąganie się pod wpływem pokarmu,

  • słabsza niż u dorosłego motoryka dwunastnicy.

 

Czynnikami sprzyjającymi refluksowi są również dieta płynna (karmienie piersią lub butelką) oraz długotrwałe przebywanie w pozycji leżącej. Ponieważ są to elementy typowe dla funkcjonowania noworodka, refluks u dzieci w tym wieku pojawia się częściej niż u kilkulatków czy osób dorosłych.

 

Objawy refluksu u niemowląt

Głównym objawem refluksu fizjologicznego u niemowlęcia są regurgitacje, nazywane popularnie ulewaniem. Mogą one przebiegać z odruchem wymiotnym lub bez. W obu przypadkach jest to normalne, fizjologiczne zjawisko, które nie stanowi powodu do zmartwień, o ile nie towarzyszą mu dodatkowe objawy. Problem regurgitacji zwykle ustępuje samoistnie między 12. a 14. miesiącem życia. Do tego czasu wskazane jest uważne obserwowanie malucha.

 

Zdarza się, że objawy występujące u noworodka nie są spowodowane zwykłym refluksem żołądkowo-przełykowym, ale chorobą refluksową (GERD). Ta jednostka chorobowa nie ustępuje samoistnie i ma złożony obraz kliniczny, który wymaga jednoczesnej interwencji wielu specjalistów, w tym m.in. alergologa, pulmonologa czy kardiologa dziecięcego. 

 

Objawy choroby refluksowej dzielą się na przełykowe i pozaprzełykowe. Oznacza to, że mogą, lecz nie muszą, przypominać dolegliwości, które towarzyszą zwykłemu „ulewaniu” przez dziecko. Co powinno zwrócić Twoją uwagę? Przyjrzyj się zachowaniom swojego dziecka, aby określić, czy nie występuje u niego:

  • drażliwość,

  • odginanie głowy w trakcie karmienia,

  • brak apetytu,

  • niedostateczny przyrost masy ciała,

  • silne wymioty,

  • chrypka,

  • przewlekły kaszel,

  • świszczący oddech,

  • zaburzenia połykania,

  • dławienie się w trakcie jedzenia,

  • zaburzenia snu.

Jeżeli zauważasz u swojego dziecka wymienione wyżej objawy, udaj się z nim na konsultację do lekarza pediatry. W takim wypadku wskazane jest przeprowadzenie diagnostyki w celu ustalenia, czy doszło do choroby refluksowej przełyku (GERD). Choroba refluksowa nie jest tożsama ze zwykłym refluksem żołądkowo-przełykowym. Może ona skutkować poważnymi problemami zdrowotnymi, takimi jak zapalenie przełyku, uszkodzenie jego śluzówki (nadżerki, owrzodzenia) czy też uszkodzenie błony śluzowej żołądka.

W dalszej konsekwencji choroby może dojść do groźnych powikłań. Przykładowo długotrwałe zapalenie może prowadzić do nieprawidłowej przebudowy błony śluzowej przełyku oraz jego zwężenia. Cofanie się kwaśnej treści z żołądka do jamy ustnej może z kolei skutkować erozją szkliwa i próchnicą. Inne możliwe powikłania to m.in. astma, niedokrwistość, bezdech senny, nawracające zapalenie ucha środkowego czy też zachłystowe zapalenie zapalenia płuc.

Do czynników ryzyka choroby refluksowej niemowląt należą:

  • nieprawidłowe tempo wzrostu płodu,

  • wcześniactwo,

  • niektóre choroby genetyczne (np. zespół Downa),

  • niektóre choroby układu nerwowego (np. dziecięce porażenie mózgowe),

  • niektóre wrodzone wady anatomiczne,

  • nadwrażliwość pokarmowa.


Leczenie refluksu u niemowlęcia

O ile refluks żołądkowo-przełykowy u niemowląt jest stanem tymczasowym (ustępuje samoistnie po ukończeniu 1. roku życia), o tyle choroba refluksowa bezwzględnie wymaga leczenia.

Podstawowa diagnostyka jest oparta przede wszystkim na wywiadzie z rodzicem. Pytania, jakie możesz usłyszeć podczas wizyty w gabinecie pediatry, będą dotyczyły m.in. częstotliwości występowania epizodów cofania się treści żołądkowej u dziecka. Oprócz tego lekarz może zapytać o charakter tych dolegliwości oraz czas ich trwania, a także o stosowany przez Ciebie sposób żywienia niemowlaka. W razie potrzeby może skierować maluszka na specjalistyczne badania:

  • badania obrazowe (RTG przełyku, USG jamy brzusznej, scyntygrafię),

  • badanie endoskopowe (gastroskopię),

  • badanie motoryki przewodu pokarmowego (manometrię przełyku).

Jeżeli lekarz stwierdzi u niemowlęcia chorobę refluksową przełyku, w pierwszej kolejności najprawdopodobniej zaleci leczenie niefarmakologiczne. Obejmuje ono zmiany w diecie i sposobie karmienia.

 

Zagęszczanie pokarmu

Jeżeli u niemowlaka występują widoczne regurgitacje lub wymioty, wskazane jest zagęszczanie podawanego mu pokarmu. Można to zrobić przy pomocy gotowych, dostępnych w aptekach preparatów. W przypadku karmienia mlekiem modyfikowanym możliwe jest zamienne stosowanie węglowodanów złożonych, takich jak płatki ryżowe czy mączka chleba świętojańskiego. Istnieją również specjalne mleka modyfikowane dla dzieci ulewających. Są one oznaczone symbolem AR.

 

Jak zagęścić jedzenie dla noworodka? Jeżeli karmisz mlekiem modyfikowanym, dodaj zagęstnik do mieszanki przed zalaniem jej wodą. W przypadku karmienia piersią nie rezygnuj z tej metody żywienia. Dodawaj zagęstnik do odciągniętego pokarmu naturalnego, a następnie podawaj go dziecku przy pomocy butelki. Możesz też podać preparat łyżeczką prosto do buzi malucha bezpośrednio przed karmieniem lub w trakcie.

 

Uwaga! W przypadku wcześniaków przed rozpoczęciem zagęszczania pokarmu należy skonsultować się z lekarzem pediatrą.

 

Unikanie przekarmiania

Nadmiernie wypełniony żołądek jest jednym z powodów cofania się treści pokarmowej. W przypadku problemu regurgitacji u niemowlęcia zalecana jest zmiana sposobu żywienia z rzadszych i większych posiłków na częstsze i mniej obfite. Pamiętaj, że niezależnie od liczby i objętości posiłków zalecana dzienna dawka pożywienia musi być zachowana. Obliczaj ją z uwzględnieniem rodzaju podawanego dziecku mleka (naturalne, modyfikowane), a także jego wieku i masy ciała.

 

Pozycja dziecka

Po karmieniu ułóż dziecko na swoim ramieniu tak, aby jego główka była wyżej niż nóżki. Trzymaj je w tej pozycji do czasu, aż dojdzie do odbicia się połkniętego w czasie jedzenia powietrza. Metoda ta nie jest niezawodna, ale sprawdza się u niektórych niemowląt, u których występują objawy refluksu żołądkowo-przełykowego.

 

Uwaga! W niektórych źródłach możesz odnaleźć informację, że niemowlęta z chorobą refluksową reagują lepiej na specyficzne ułożenie ciała podczas snu. Nie potwierdzono jednak naukowo, że pozycja na plecach z główką ułożoną nieco w górę pomaga zneutralizować niepokojące objawy. Z kolei pozycja na brzuchu, która jest potencjalnie najskuteczniejsza przy minimalizowaniu refluksu, zwiększa ryzyko nagłej śmierci łóżeczkowej.

 

Jeżeli po co najmniej 2 tygodniach leczenia niefarmakologicznego nie zauważysz spodziewanych efektów, lekarz może zadecydować o wprowadzeniu leczenia farmakologicznego. Najczęściej wprowadzanymi w takiej sytuacji środkami są inhibitory pompy protonowej (IPP), które są podawane doustnie. W ostateczności wdrażane jest leczenie operacyjne.  Polega ono na chirurgicznym zwiększeniu ciśnienia dolnego zwieracza przełyku w celu usprawnienia mechanizmu antyrefluksowego u dziecka.

 

lek. Michał Dąbrowski

 

Źródła:

 

  1. A. Horvath, H. Szajewska, Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 191-196.

  2. P. Albrecht, M. Dziekiewicz, Ulewanie – praktyczny poradnik, „Pediatra po Dyplomie” 2016, nr 5.

  3. M. Czerwionka-Szaflarska, B. Romańczuk, Choroba refluksowa przełyku u dzieci i młodzieży, Forum Medycyny Rodzinnej 2010; nr 4(1), s. 26-31.