Co warto wiedzieć o laktacji i karmieniu piersią? Na pewno to, że karmienie naturalne, choć intuicyjne, nie zawsze jest proste. Przeczytaj koniecznie!
Karmienie piersią - o czym należy pamiętać, jaką dietę stosować?
Karmienie piersią jest czynnością fizjologiczną, która jednak nie zawsze przychodzi z łatwością. Początki laktacji bywają trudne i generują problemy, przez które świeżo upieczona mama rezygnuje z karmienia naturalnego. Dlatego, szykując się do porodu, warto skompletować wyprawkę dla mamy i dziecka, zaopatrzyć się w Niezbędnik Młodej Mamy i dowiedzieć się więcej o laktacji i karmienia piersią. To najlepszy sposób, aby zapewnić maleństwu dobry start.
Spis treści
Zalety karmienia naturalnego
Karmienie piersią jest względnie proste, wygodne i, co najważniejsze, naturalne. To niewątpliwie najlepszy sposób żywienia noworodków i niemowląt. Skład mleka matki nie jest stały. Zmienia się w zależności od pory dnia, wieku dziecka i jego aktualnych potrzeb. Dostarcza niemal 100% niezbędnych substancji odżywczych, witamin i minerałów, dzięki którym maluszek może zdrowo rosnąć. Pokarm matki syci i zaspokaja pragnienie. Jest też w zupełności wystarczający, więc dziecko nie potrzebuje poza matczynym pokarmem niczego więcej. Korzyści z karmienia piersią płyną zarówno do dziecka, jak i jego mamy.
Korzyści z karmienia piersią płynące dla dziecka
Dlaczego warto karmić piersią? Na początku karmienia naturalnego mleko przybiera postać siary - gęstego i żółtego pokarmu, który działa jak „naturalna szczepionka”. Siara zawiera ogromne ilości przeciwciał i białych krwinek, witaminy A, E, K, oligosacharydy, enzymy, czynniki wzrostu, hormony. Skład siary mleka kobiecego reguluje pracę układu pokarmowego dziecka, a także wzmacnia system odpornościowy, chroniąc maluszka przed alergiami i infekcjami. Niemowlęta karmione piersią rzadziej zapadają na infekcje i w mniejszym stopniu wymagają hospitalizacji w przeciwieństwie do niemowląt karmionych sztucznie. Dobroczynny wpływ matczynego mleka na organizm dziecka utrzymuje się przez cały okres karmienia. Skład mleka dostosowuje się do potrzeb rosnącego dziecka, dając mu w każdym miesiącu życia to, co najlepsze.
Korzyści z karmienia piersią płynące dla matki
Profity z karmienia piersią dotyczą także matki. Kobiety karmiące w mniejszym stopniu narażone są na ryzyko krwawienia poporodowego, między innymi dlatego, że karmienie sprzyja obkurczaniu się macicy. Ponadto aktywny proces laktacji oddziałuje ma kobiecy metabolizm, co pozwala szybciej wrócić do formy sprzed ciąży. Istotne jest również to, że karmienie piersią zwiększa remineralizację kości w okresie poporodowym, a jego korzystne efekty utrzymują się właściwie przez całe życie. Naukowcy uważają, że im dłuższe karmienie piersią, tym większa szansa na uniknięcie w okresie pomenopauzalnym groźnych kobiecych nowotworów - raka jajnika i raka piersi.
Wszystko o laktacji
Wejście w nową rolę, rolę mamy karmiącej bardzo ułatwia świadomość, że o tym, jak karmić piersią nie można dowiedzieć się z opowieści bliskich kobiet, bestsellerowych poradników ani nawet zajęć w szkole rodzenia. Wiedza o laktacji i karmieniu piersią to wiedza empiryczna, którą zdobywa się w oparciu o własne doświadczenie. Chociaż karmienia piersią każdy uczy się sam, ewentualnie z pomocą doradcy laktacyjnego. Do tego zadania warto się wcześniej przygotować, ułatwiając sobie pierwsze kroki w zupełnie nowej roli. Co warto wiedzieć?
Czym jest laktacja
Laktacja to proces wydzielania mleka przez znajdujące się w kobiecych piersiach gruczoły mleczne. Po porodzie maleje poziom estrogenów i progesteronu odpowiedzialnych za utrzymanie ciąży, wzrasta natomiast poziom prolaktyny, czyli hormonu laktotropowego (laktotropiny) odpowiedzialnego za libido, instynkt macierzyński oraz prawidłowo przebiegającą etapy laktacji i zahamowaniu owulacji. Produkcję prolaktyny pobudzają serotonina i dopamina, ale nie tylko hormony odpowiedzialne są za ilość laktotropiny we krwi matki karmiącej. Gdyby tak było, fazy laktacji zakończyłby się wraz z końcem połogu. Wydzielanie prolaktyny z przysadki mózgowej stymuluje przystawianie dziecka do piersi. To tzw. odruch prolaktynowy, który razem z odruchem oksytocynowym pozwala wytwarzać pokarm i podtrzymywać laktację. Oznacza to, że im częściej przystawia się dziecko do piersi, tym więcej będzie w nich mleka.
Etapy laktacji
Mleko matki nie jest jednolite. Jego skład zmienia się zarówno pod wpływem cyklu dobowego, jak i rozwoju organizmu dziecka. Za każdym razem jest to bomba odżywcza i witaminowa - niezwykle wartościowy pokarm, który zapewnia maleństwu dobre zdrowie oraz prawidłowy rozwój fizyczny i umysłowy. Przez pierwsze dni od chwili narodzin pokarmem dziecka jest siara, która później stopniowo zamienia się w mleko dojrzałe. Każdorazowo podczas karmienia piersią dziecko otrzymuje pokarm o zmiennej konsystencji i składzie.
-
Po przystawieniu do piersi dziecko dostaje mleko pierwszej fazy, które jest wodniste i zawiera niewiele tłuszczów. Taki pokarm ma przede wszystkim zaspokoić pragnienie.
-
W kolejnych minutach prawidłowego ssania, dziecko pije już mleko drugiej fazy, dostarczające zdecydowanie więcej białek i tłuszczów, taki posiłek jest bardziej kaloryczny, odżywczy i sycący.
Karmienie piersią z jednej czy dwóch
Zmienność kobiecego mleka wpływa na sposób karmienia piersią. Dlatego trzeba pilnować, aby podczas karmienia dziecko całkowicie opróżniło jedną pierś. Gdy pierś staje się miękka, a odgłos przełykania mleka słychać coraz rzadziej, to czas na zmianę pozycji karmienia i zaproponowanie posiłku z kolejnej, pełnej piersi. Zbyt szybka zmiana stron karmienia sprawia, że maluszek szybciej zgłodnieje, a jeśli taki system trwa zbyt długo, może nawet stać się przyczyną niskiej masy ciała i problemów zdrowotnych karmionego piersią noworodka.
Początki karmienia piersią
Karmienie piersią jest czynnością fizjologiczną i naturalnym, a więc najzdrowszym sposobem żywienia dziecka. Niestety wykarmienie pociechy własnym mlekiem bywa prawdziwym wyzwaniem, a w niektórych przypadkach może nawet okazać się niemożliwe.
Przeciwwskazania do karmienia piersią
Karmienia piersią nie może rozpocząć matka, u której rozpoznano HIV lub zakażenie wirusem ludzkiej białaczki limfatycznej (HTLV 1 i 2). Przeciwwskazaniem do karmienia naturalnego jest ponadto czynna, nieleczona gruźlica, poważna choroba kliniczna, oraz farmakoterapia niektórymi lekami. Mleko sztuczne podaje się noworodkom, których mama pozostaje w stanie ciężkim lub u których stwierdzono galaktozemię czy wrodzony niedobór laktazy. Są to jednak choroby genetyczne, które występują niezwykle rzadko.
Przeciwwskazaniem do karmienia naturalnego nie jest ani infekcja matki, ani cesarskie cięcie. Przy przeziębieniu, należy zachować ostrożność przebywając blisko dziecka, zasłaniając nos i usta maseczką ochronną i stosując się do wzmożonych zasad higieny. Wirusy, tak samo jak inne chorobotwórcze drobnoustroje, nie przenikają do mleka, jednak trzeba pamiętać, że przenoszą się drogą kropelkową. To oznacza, że katar nie wyklucza karmienia noworodka piersią, podobnie, jak cesarskie cięcie. Poród na sali operacyjnej znacznie różni się od tego drogami natury, przez co może opóźnić pojawienie się laktacji. Aby ją pobudzić, rozkręcić, należy często przytulać maleństwo i regularnie przystawiać je do piersi. Na początku takie postępowanie bywa męczące, jednak wszystko zależy od motywacji i samozaparcia. Kobieta, która chce karmić piersią, będzie karmiła, być może z drobną pomocą doradcy laktacyjnego. Natomiast kobieta, która nie chce karmić, nie będzie tego robić i nie należy jej do tego zmuszać. Organizacja UNICEF podkreśla potrzebę globalnego upowszechniania karmienia piersią noworodków, a zarazem zaznacza, że kobiety muszą mieć prawo wyboru. W promowaniu naturalnego karmienia niemowląt chodzi głównie o to, aby edukować, wspierać i otaczać pomocą, a nie zastraszać.
Trudności w karmieniu piersią
Pierwszy miesiąc życia dziecka to piękny, choć bardzo niespokojny czas, pełen niepewności i stresu. Choć karmienie piersią po porodzie wydaje się instynktowne, naturalnie proste, nie zawsze takie jest. Początki laktacji to czas wielkich zmian dla organizmu, tkliwych, nabrzmiałych piersi i bólu brzucha, który, pobudzany stymulacją brodawek sutkowych, świadczy o obkurczaniu się macicy. To także okres trudny ze względu na zmęczenie fizyczne, brak wiedzy i doświadczenia oraz problemy z pielęgnacją noworodka. Niejedno maleńkie dziecko płacze przy karmieniu piersią. Noworodek kwili z głodu, a mama, choć próbuje, nie potrafi go nakarmić. Taki obraz jest dla położnych codziennością. Kobiety, które mają trudności w karmieniu naturalnym wymagają pomocy i wsparcia w pokonaniu wszystkich barier. Jakie problemy laktacyjne pojawiają się najczęściej?
-
Niewielka ilość pokarmu (rzeczywista i pozorna)
-
Ropień piersi
-
Szczególny kształt brodawek sutkowych (wklęsłe, płaskie, szerokie)
-
Uszkodzone brodawki
-
Niewłaściwa technika karmienia
-
Zaburzenia w napięciach mięśniowych gardła i szyi u dziecka
-
Słaby odruch ssania noworodka
-
Niechęć dziecka do ssania
-
Wady anatomiczne jamy ustnej (krótkie wędzidełko, rozszczep wargi lub podniebienia, sekwencja Pierre’a Robina)
10 zasad karmienia piersią
-
Karmienie piersią po porodzie trzeba rozpocząć jak najwcześniej (na początku maluszek wcale nie musi efektywnie ssać, najważniejsze jest przystawianie).
-
Według zaleceń WHO wyłączne karmienie piersią powinno trwać do 6. miesiąca życia dziecka, po tym czasie oprócz mleka matki można zacząć wprowadzać do diety niemowlęcia także pokarmy stałe. Taki sposób żywienia można kontynuować do 2. roku życia, a nawet dłużej.
-
Dokarmianie noworodka preparatami mlekozastępczymi, podawanie mu smoczka, oddzielenie od matki - to wszystko może wywołać problemy laktacyjne. O długim karmieniu piersią przesądza natomiast regularne przystawianie dziecka do piersi, częste kangurowanie (kontakt skóra do skóry) i stały kontakt mamy z noworodkiem.
-
Zaleca się, aby noworodki i niemowlęta karmić na żądanie, czyli tak często i tak długo, jak tego potrzebują. Jak często i jak długo karmić piersią? Noworodek powinien być przystawiany do piersi około 10 razy na dobę. Starsze niemowlęta karmi się coraz rzadziej. Efektywne karmienie piersią przeważnie trwa 15 minut, po tym czasie maluszki zwykle już nie piją mleka, lecz zaspokajają potrzebę ssania.
-
Karmienie piersią w nocy pozwala podtrzymać (bądź rozkręcić) laktację. Nocne karmienie ma ponadto ważny wpływ przyrost masy ciała noworodka i jego ogólny dobrostan. W nocy trzeba przystawiać do piersi noworodka co około 4 godziny.
-
Karmienie piersią nie boli! Jeśli pojawia się ból, który nie wynika z naturalnych zmian fizjologicznych w okresie połogu, jeśli brodawki sutkowe są popękane, poranione, trzeba zmienić technikę karmienia i skonsultować się z położną lub certyfikowanym doradcą laktacyjnym.
-
Poprawnie przystawione dziecko do piersi: chwyta ustami całą brodawkę wraz z otoczką, ma wygiętą dolną wargę i odchyloną górną, jego czubek nosa i broda dotykają piersi, przełyka na tyle głośno, że jest to słyszalne dla otoczenia.
-
Karmienie piersią musi być wygodne! Warto poznać różne pozycje karmienia (spod pachy, krzyżowa, leżąca, kołyskowa) i wybierać te, najbardziej komfortowe.
-
Początki karmienia piersią mogą być trudne i nie jest to powód do wstydu. Szacuje się, że z problemami laktacyjnymi zmaga się nawet 70% świeżo upieczonych mam. Dlatego do wszelkich trudności należy podchodzić spokojnie, a w razie konieczności skorzystać z pomocy personelu medycznego.
-
Karmienie powinno odbywać się w spokoju i ciszy. Niepewność, nerwowość i rozdrażnienie mamy, przenoszą się na dziecko. Silny stres stymuluje produkcję kortyzolu, która zaburza wydzielanie oksytocyny, przez co może zablokować laktację. W początkach karmienia piersią najważniejszy jest zatem komfort mamy i jej dobre samopoczucie.
Dieta matki karmiącej
Pokutujący do dziś mit o „diecie matki karmiącej” każe eliminować z codziennego jadłospisu wiele ważnych produktów spożywczych, bogatych w witaminy, minerały, białka i tłuszcze, których kobieta karmiąca piersią i po porodzie bardzo potrzebuje. Zgodnie z zasadami tej diety świeżo upieczonej mamie nie wolno spożywać mleka krowiego, czekolady, owoców cytrusowych, warzyw strączkowych, glutenu i soi. To tylko kilka sztampowych przykładów. Lista pokarmów zakazanych dla mam karmiących piersią jest znacznie dłuższa.
A trzeba wiedzieć, że według opinii dietetyków nie istnieje coś takiego, jak „dieta matki karmiącej” - kobiety po porodzie, w okresie laktacji, nie potrzebują restrykcji żywieniowych. Ich dieta powinna być zdrowa, smaczna i różnorodna, dostarczać wszystkich substancji odżywczych, witamin i minerałów, niezbędnych, by zregenerować się po porodzie, a przy tym wykarmić mlekiem dziecko. Jedyne, co rzeczywiście trzeba wykluczyć z menu każdej matki to używki i fast-foody. Poza tym, kobieta karmiąca może jeść wszystko, na co ma ochotę! Diety eliminacyjne wprowadzane są jedynie w wypadku alergii u dziecka, w dodatku pod okiem lekarza.
Lek. Marta Dąbrowska
Źródła:
H. Murkoff, Pierwszy rok życia dziecka, wydanie IV, Poznań 2015, str. 60-89
J. Jasik, Karmienie naturalne - cenny dar i kamień milowy opieki nad noworodkiem, “Rocznik Lubuski”, 2014, 40 (2), str. 247-259
H. Szajewska i wsp., Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, “Standardy medyczne/Pediatria”, 2016, 13, str. 9-24
I. Żurek, Jak prawidłowo przystawić dziecko do piersi?, “mp.pl”, [dostęp 30.08.2020], https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/karmienie-piersia/90898,jak-prawidlowo-przystawic-dziecko-do-piersi
Europejski Kodeks Walki z Rakiem, dostępne na stronie internetowej Państwowego Instytutu Badawczego, [dostęp 10.09.2020], https://www.pib-nio.pl/profilaktyka-i-badania-przesiewowe/kodeks-walki-z-rakiem/
J. Gośliński, Karmienie piersią a ryzyko rozwoju raka piersi i jajnika, “Zwrotnik Raka”, [dostęp 10.09.2020] https://www.zwrotnikraka.pl/karmienie-piersia-obniza-ryzyko-rozwoju-raka-sutka/
