Rozwój niemowlęcia w pierwszym półroczu życia

W celu oceny rozwoju fizycznego dzieci należy posługiwać się siatkami centylowymi. W 2011 roku wydano w Polsce rekomendacje dotyczące wykorzystania standardów WHO rozwoju fizycznego dzieci w wieku 0-5 lat (WHO Child Growth Standards for Children 0-5 years). Standardy określają, jaki powinien być rozwój dziecka w odniesieniu do płci i wieku, określając długość/wysokość dziecka, jego masę ciała, BMI i obwód głowy. Siatki centylowe zostały implementowane w 100 krajach. Dostępne są na stronie internetowej WHO: www.who.int/childgrowth 

Obok rozwoju fizycznego, należy oceniać u dziecka cztery obszary rozwojowe:

• rozwój motoryczny (motoryka duża),

• rozwój poznawczy (tzw. motoryka mała - wzrok i ruchy precyzyjne),

• rozwój komunikacyjny (słuch, mowa i język),

• rozwój społeczny, emocjonalny i behawioralny. 

1 miesiąc życia

1. Rozwój ruchowy: Dziecko przyjmuje ułożenie płodowe z przygiętymi kończynami, które prostuje i zgina. W pozycji leżącej na brzuchu obraca główkę z boku na bok, ale nie utrzymuje głowy w pozycji siedzącej. Noworodek wykazuje silne odruchy.

2. Rozwój poznawczy: Obserwuje się silnie rozwinięty odruch chwytny, który zanika do 3. miesiąca życia.

3. Rozwój społeczny: Dziecko silnie reaguje na dotyk, uspokaja się po przytuleniu lub wzięciu na ręce. Występuje krzyk niezróżnicowany. 

4. Rozwój komunikacyjny: Podstawową formą komunikacji jest płacz. Dziecko reaguje przestrachem na hałasy.

2 miesiąc życia

1. Rozwój ruchowy: Dziecko w pozycji na brzuszku unosi głowę pod kątem 45 stopni i utrzymuje ją przez ok. 10 sekund oraz swobodnie ją obraca.

2. Rozwój poznawczy: Maluch uważnie przygląda się pochylonej twarzy oraz wodzi wzrokiem za kolorowym przedmiotem i śledzi poruszające się obiekty skręcając główkę; na moment zatrzymuje spojrzenie lub ruchy.

3. Rozwój społeczny: Dziecko reaguje na dźwięk, nasłuchuje. Około 6. tygodnia uśmiecha w odpowiedzi na uśmiech.

4. Rozwój komunikacyjny: Około 6. tygodnia zaczyna gruchać wydając pojedyncze dźwięki przypominające samogłoski „a” lub „e”.

3 miesiąc życia

1. Rozwój ruchowy: Maluszek leżąc na brzuszku utrzymuje wysoko głowę i ramiona. Także w pozycji pionowej bardziej sztywno utrzymuje głowę.

2. Rozwój poznawczy: Obserwuje się coraz bardziej celowe i skoordynowane ruchy, dziecko potrafi trafić palcem do buzi. Maluch trzyma grzechotkę, choć nie potrafi jej chwycić, dotyka zawieszonej zabawki oraz bawi się rączkami.

3. Rozwój społeczny: Dziecko koordynuje wzrok ze słuchem i odwraca głowę w kierunku źródła dźwięku. Obserwuje się znaczący rozwój sprawności zmysłów wzroku, słuchu, węchu dotyku i smaku oraz wyraźny, skokowy rozwój spostrzegania. Maluch powtarza przypadkowo wykonaną czynność, np. powtarzanie dźwięku i reaguje całym ciałem na pochylająca się nad nim twarz: śmieje się, prostuje oraz zgina rączki i nóżki. Reaguje także na intonację głosu i rozpoznaje znajome twarze.

4. Rozwój komunikacyjny: Dziecko na głos odpowiada głosem, zaczyna gruchanie, śmieje się oraz wydaje dźwięki samodzielnie lub gdy się do niego mówi.

4 miesiąc życia

1. Rozwój ruchowy: Dziecko w pozycji na brzuszku długo unosi głowę oraz rączki robiąc „kołyskę”.

2. Rozwój poznawczy: Dziecko sięga do zabawek i chwyta je całą dłonią oraz potrząsa energicznie grzechotką. Nie potrafi trzymać dwu przedmiotów. Gdy zainteresuje się drugą zabawką, pierwszą odrzuca.

3. Rozwój społeczny: Maluch podąża za wzrokiem matki. Wydaje radosne okrzyki i śmiechem odpowiada na zaczepki. Krzykiem dopomina się obecności bliskich. Przejawia zachowania świadczące o silnych emocjach: radości, strachu, gniewu.

4. Rozwój komunikacyjny: Następuje dalszy rozwój mowy – dziecko wydaje dźwięki przez ściśnięte wargi „w”, „f”, „th”, „s”.

5 miesiąc życia

1. Rozwój ruchowy: Dziecko położone na plecach potrafi zrobić mostek. Obraca się z pleców na boki i z brzuszka na plecy. Współdziała przy podciąganiu do siedzenia.

2. Rozwój poznawczy: Maluch sięga po zabawkę dwoma rączkami.

3. Rozwój społeczny: Dziecko podczas płaczu można uspokoić mówiąc do niego, nie trzeba go brać na ręce. Maluch w tym okresie może gorzej spać ze względu na dużą różnorodność wrażeń. Dość mocno reaguje na obcych, ale uśmiecha się do swojego odbicia w lustrze.

4. Rozwój komunikacyjny: Dalszy rozwój mowy.

6 miesiąc życia

1. Rozwój ruchowy: Maluch wykonuje próby samodzielnego siedzenia i siadania z okrągłymi plecami. Przewraca się brzuszka na plecy i odwrotnie. Dziecko podtrzymywane pod pachami prostuje nogi i próbuje stać.

2. Rozwój poznawczy: Dziecko chwyta zabawkę całą dłonią i przekłada ją z ręki do ręki oraz wkłada stópki do ust.

3. Rozwój społeczny: Znacznie wzrasta wrażliwość słuchu i uwagi, dziecko budzi się na większy hałas. Zaczyna się pojawiać strach przed obcymi. Wkłada pokarm do ust.

4. Rozwój komunikacyjny: Dziecko imituje dźwięki.

Należy uwrażliwić matkę, aby uważnie obserwowała rozwój swojego dziecka i reagowała na sytuacje, gdy maluszek nie osiąga określonych kompetencji. W tabeli 1. przestawiono wiek graniczny osiągania umiejętności.

Tab. 1. Wiek graniczny osiągania umiejętności w czterech obszarach rozwojowych

Piśmiennictwo:

1. Lissauer T., Clayden G.: Rozwój zdrowego dziecka, słuch I wzrok. W: Lissauer T., Clayden G. Pediatria. Red. wyd. polskiego A. Milanowski. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009: 25-42. 

2. Dyga-Konarska M.: Rozwój psychiczny dziecka. W: Kubicka K., Kawalec W. (red.). Pediatria. Podręcznik dla studentów. Tom 1. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2010: 20-37.

3. Woynarowska B., Palczewska I., Oblacińska A.: Standardy WHO rozwoju fizycznego dzieci w wieku 0-5 lat. Siatki centylowe długości/ wysokości i masy ciała, wskaźnika masy ciała BMI i obwodu głowy. Medycyna Wieku Rozwojowego, 2012, XVI, 3: 232-239.

4. Woynarowska B.: Rozwój fizyczny oraz motoryczny dzieci i młodzieży. W: Kawalec W., Grenda R., Ziółkowska H. Pediatria. Tom 1. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2013:1-29. 

5. Muscari M.E.: Pediatria i pielęgniarstwo pediatryczne. Red. nauk. wyd. polskiego K. Bernat. Wyd. Czelej Sp. z o.o., Lublin 2005: 29-61.

6. Pusz B., Stoińska B.: Wybrane zagadnienia dotyczące rehabilitacji ruchowej noworodków i małych dzieci. W: J. Szczapa. Neonatologia. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2015: 581-620.

7. WHO Motor Development Study: Windows of achievement for six gross motor development milestones. Acta Pædiatrica, 2006; Suppl 450: 86-/95. http://www.who.int/childgrowth/standards/mm_percentiles_table.pdf?ua=1

8. Ćwiek D.: Obserwacja rozwoju niemowlęcia i małego dziecka. Położna. Nauka i Praktyka, 2016, 2 (34): 32-36.