Spis treści

Czym właściwie są i jak wyglądają żylaki? 

Mianem żylaków określa się wydłużone i rozszerzone żyły, które prześwitują spod skóry. Pod wpływem zwiększenia objętości i patologicznego wydłużenia naczyń krwionośnych zwykle dochodzi jednocześnie do ich skrętu. Zmiany takie zwykle mają siny lub brunatny odcień. Niejednokrotnie tworzą bardzo widoczne i wyczuwalne uwypuklenia. 

 

U kobiety ciężarnej żylaki najczęściej występują na udach i podudziach (głównie na łydkach), a także na zgięciach kolan. Problemom naczyń żylnych mogą towarzyszyć dokuczliwe objawy, takie jak:

  • uczucie ciężkich nóg, nasilające się głównie pod koniec dnia;

  • ból, tkliwość;

  • skurcze łydek, mrowienie i ucisk - zwłaszcza w nocy;

  • lokalny lub rozległy obrzęk;

  • zaczerwienienie, zmiana kolorytu okolicznych tkanek;

  • swędzenie, pieczenie;

  • nadmierna suchość skóry, egzema z obecnością łuszczących się obszarów;

  • niekiedy krwawienie, owrzodzenia, miejscowe zgrubienia tkanki tłuszczowej. 

Zwykle przed wystąpieniem żylaków na skórze pojawiają się płaskie teleangiektazje, określane potocznie jako pajączki. Wynikają one z nadmiernego rozszerzania i pękania ścian drobnych naczyń krwionośnych. Mogą one występować oddzielnie i samoistnie zanikać po pewnym czasie. Zdarza się też, że pajączki pojawiają się wspólnie z żylakami lub są pierwszymi objawami żylaków. Zmiany takie warto więc obserwować, zwracając uwagę, czy nie ulegają rozszerzeniu i nie zmieniają koloru. 

Jeśli natomiast dojdzie do rozwoju żylaków, należy skonsultować się z lekarzem. Nieleczone zmiany mogą prowadzić do powikłań w postaci zakrzepicy żył z towarzyszącym stanem zapalnym lub przewlekłej niewydolności żylnej. Zdarza się też, że żylaki pękają i krwawią, co zwiększa ryzyko nadkażeń. 

 

Dlaczego żylaki w ciąży to częsty problem? 

Bezpośrednią przyczyną powstawania żylaków jest głównie osłabienie ścian naczyń krwionośnych. W konsekwencji zaczynają się one rozszerzać, a to prowadzi do dysfunkcji zastawek żylnych. Z kolei osłabiona wydolność zastawek sprawia, że krew nie przepływa w prawidłowym kierunku, a zaczyna się cofać. Rosnące pod wpływem zatrzymanej krwi napięcie ścian żyły w wyniku wzrostu ciśnienia powoduje jej poszerzenie, widoczne właśnie w postaci żylaków. 

 

Ciąża jest niezwykła pod każdym względem. Chociaż jest to stan fizjologiczny zupełnie normalny, wiele zmian mu towarzyszących wpływa niekorzystnie na wygląd, zdrowie i samopoczucie przyszłej mamy. Już na samym początku ciąży dochodzi do licznych zmian, które mają ogromny wpływ na stan układu krążeniowego. 

 

Przede wszystkim podczas ciąży zwiększa się objętość krwi, a tym samym naczynia krwionośne są bardziej narażone na rozpieranie. Jednoczesny wzrost stężenia wody w organizmie przyczynia się natomiast do powstawania obrzęków. 

Szczególnie istotne znaczenie mają też zmiany hormonalne. Pod wpływem wzmożonego wydzielania estrogenów dochodzi do zwiększenia stężenia czynników krzepnięcia krwi i fibrynogenu. Substancje te odpowiadają m.in. za proces tworzenia się skrzepów. Wyjaśniając w dużym uproszczeniu, gdy ich ilość w ciąży wzrasta, o wiele łatwiej dochodzi do zagęszczenia krwi i powstawania skrzeplin, ponieważ czas procesu ich rozpuszczania (fibrynolizy) ulega wydłużeniu. 

 

Hormony zmieniają strukturę naczyń krwionośnych, powodując ich osłabienie i podatność na nadmierne rozciąganie. Spowodowane jest to zwłaszcza ingerencją w syntezę włókien kolagenowych, które stają się nadmiernie rozrzedzone. Poza tym niektóre hormony powodują wzmożone napięcie żył, inne je rozluźniają, co generuje zaburzania obkurczania. Głównie progesteron i estrogen wpływają na funkcjonalność układu krwionośnego. Konsekwencją takich zaburzeń jest niewydolność zastawek, które w następstwie rozszerzenia żył nie mogą się ze sobą prawidłowo stykać. 

 

Powiększająca się macica zaczyna uciskać na żyłę główną dolną, która jest zlokalizowana po prawej stronie kręgosłupa. Powoduje to wzrost ciśnienia krwi w nogach i przyczynia się do powstawania żylaków w ciąży. 

 

Czynniki predysponujące do powstawania żylaków u kobiet w ciąży

Dużą rolę w rozwoju zaburzeń żylnych odgrywają czynniki genetyczne. Ryzyko wystąpienia żylaków w ciąży jest wyższe u kobiet, których mamy i babcie miały ten sam problem. Nie dziedziczymy jednak samej choroby, a jedynie skłonność, najprawdopodobniej w postaci naturalnie kruchych naczyń krwionośnych. 

Genetycznie uwarunkowany może być też deficyt prawidłowo funkcjonujących zastawek żylnych czy zaburzenia syntezy kolagenu i elastyny - składników odpowiedzialnych za zachowanie jędrności ścian naczyń krwionośnych. Dokładny mechanizm tego rodzaju zaburzeń nie został jednak poznany.

 

Żylaki w trakcie ciąży zdecydowanie częściej pojawiają się u kobiet, którym problem ten dokuczał również przed ciążą. W takich też przypadkach wcześniejsze objawy zwykle nasilają się w okresie ciąży i połogu. Jednak żylaki mogą mieć charakter nabyty. W trakcie trwania ciąży warto więc przyglądać się zmianom w swoim ciele i w razie potrzeby w porę podejmować odpowiednie działania. 

 

Do czynników zwiększających ryzyko osłabienia żył w ciąży, należą m.in.:

  • długotrwałe pozostawanie w jednej pozycji - stojącej, ale też siedzącej i leżącej;

  • częste zakładanie nogi na nogę;

  • rezygnacja z aktywności fizycznej;

  • niezdrowa dieta;

  • nadwaga i otyłość;

  • noszenie zbyt obcisłych ubrań;

  • przyjmowanie antykoncepcji hormonalnej przed ciążą. 

 

Zaburzenia żył dotyczą nie tylko nóg. Żylaki sromu i hemoroidy w ciąży 

Zdarza się, że niewydolność żylna dotyczy nie tylko naczyń krwionośnych nóg. Stosunkowo często chorobie towarzyszą też żylaki odbytu i sromu. Obie z wymienionych przypadłości występują głównie pod koniec ciąży oraz w okresie połogu. 

 

Zmiany potocznie określane jako hemoroidy, prawidłowo jako choroba hemoroidalna, dotyczą nawet kilkudziesięciu procent kobiet ciężarnych. Powodem jest rozszerzenie tzw. guzków krwawniczych (wewnętrznych lub zewnętrznych). Również żylaki sromu nie należą do rzadkości. Okolice intymne są silnie unaczynione, dlatego jeśli wyczuwasz zgrubienia w obrębie warg sromowych, mogą być to właśnie takie zmiany. 

 

Jak dbać o ciało w okresie ciąży, aby zapobiegać żylakom? 

Żylaki w ciąży zdarzają się często, ale absolutnie nie należy ich lekceważyć. Przestrzeganie kilku podstawowych zasad nie daje gwarancji uniknięcia tego problemu, jednak znacznie minimalizuje ryzyko rozwoju choroby żył. Przede wszystkim w okresie ciąży kobieta powinna pamiętać o wskazówkach, takich jak:

  • unikanie długotrwałego stania, siedzenia lub leżenia - jeśli np. ze względu na rodzaj pracy nie jest to możliwe, należy przynajmniej robić częste przerwy na wyprostowanie ciała;

  • rezygnacja z zakładania nogi na nogę;

  • odpoczynek w odpowiedniej pozycji - warto przynajmniej kilka razy dziennie (nie tylko wieczorem) unieść lekko nogi, np. podkładając pod stopy poduszkę, co zmniejsza obrzęk i redukuje dyskomfort w postaci uczucia ciężkości nóg;

  • utrzymanie optymalnej temperatury otoczenia, zwłaszcza unikanie gorąca - warto zrezygnować z opalania, korzystania z sauny czy gorących kąpieli;

  • wygodna odzież - rajstopy, getry czy spodnie powinny być luźne; 

  • terapię uciskową prowadzi się pod okiem specjalisty, dlatego jeśli występuje u Ciebie zwiększone ryzyko żylaków, porozmawiaj o tym z lekarzem prowadzącym ciążę; 

  • elastyczne pończochy absolutnie nie mogą nadmiernie uciskać skóry - powinny być “zrobione na miarę”;

  • regularna aktywność fizyczna;

  • utrzymanie zdrowej diety.

 

Rola aktywności fizycznej i diety dla układu żylnego 

Systematyczna aktywność fizyczna ma istotne znaczenie dla zachowania optymalnej wagi, ale nie tylko. Jest to jeden z kluczowych elementów profilaktyki przeciw żylakom. Pamiętaj tylko, aby dostosować formę aktywności do możliwości swojego ciała, aktualnego etapu ciąży i stanu maluszka. Za bezpieczne uznaje się zwłaszcza spacery, pływanie czy aerobik dla przyszłych mam. Jeśli natomiast ciąża przebiega prawidłowo, wcześniej byłaś bardzo aktywna, a lekarz nie zgłasza żadnych przeciwwskazań, możesz kontynuować również inne formy aktywności. 

 

Niemniej ważna jest dieta - zarówno w kwestii profilaktyki przeciw żylakom, jak i rozwoju dziecka. Przede wszystkim unikaj pokarmów słonych, ponieważ to one powodują zatrzymywanie wody w organizmie i prowadzą do obrzęków. Oczywiście zrezygnuj też z używek. Zadbaj natomiast o odpowiednią ilość witamin, minerałów oraz innych związków ważnych dla kondycji układu krwionośnego. Są to głównie witaminy C i E, a także hesperydyna, flawonoidy i polifenole, obecne głównie w owocach i warzywach.

 

Czy żylaki nóg wymagają leczenia? Kiedy zgłosić się do lekarza? 

W wielu przypadkach leczenie żylaków nie jest konieczne. Zawsze jednak zmiany takie wymagają konsultacji z lekarzem prowadzącym ciążę i stałego monitoringu. Przy łagodnych przypadkach można stosować preparaty miejscowe, np. kremy, żele i maści zawierające wyciąg z kasztanowca. W razie potrzeby pomocy może udzielić flebolog, specjalizujący się w schorzeniach układu żylnego.

 

Rzadko żylaki prowadzą do wystąpienia choroby zakrzepowo-zatorowej, która zagraża zdrowiu i życiu mamy, jednak trzeba mieć na uwadze taką możliwość. Zwykle leczenie tej przypadłości polega na przyjmowaniu środków doustnych, dlatego ważne jest jej wczesne rozpoznanie. 

 

W przebiegu nieleczonej zakrzepicy żył głębokich może dojść do oderwania skrzepu i powikłania w postaci groźnego zatoru płucnego. W trakcie ciąży należy więc zwracać uwagę na ewentualne występowanie objawów, takich jak np. ból, nagły obrzęk, intensywna zmiana koloru skóry czy uczucie rozpierania. Szczególnie niepokojące są natomiast duszności, płytki oddech i spowolnienie akcji serca - stan taki wymaga szybkiej interwencji medycznej. 

 

lek. Marta Dąbrowska



Źródła:

  1. Ropacka-Lesiak M., Kasperczak J., Bręborowicz G.H.: Czynniki ryzyka rozwoju niewydolności żylnej kończyn dolnych w ciąży – część I. Ginekologia Polska 2012, 83, 939-942. https://core.ac.uk/download/pdf/268475154.pdf (data odczytu: 27.01.2023). 
  2. Hadasik D., Repeć R., Zaniewski M.: Przewlekła niewydolność żylna u kobiety ciężarnej – primum non nocere. Przegląd literatury. Ginekologia i Położnictwo 3 (5) 2007. https://www.ginekologiaipoloznictwo.com/articles/chronic-venous-insufficiency-in-pregnant-women--primum-non-nocere-review.pdf (data odczytu: 27.01.2023). 
  3. Skorupińska A., Sekuła N.: Zmiany zachodzące w organizmie kobiet w ciąży. Kosmetologia Estetyczna 3 / 2017 / vol. 6. https://aestheticcosmetology.com/wp-content/uploads/2019/01/ke2017.3-7.pdf (data odczytu: 27.01.2023).