Atopowe zapalenie skóry (AZS, dawniej: egzema) to przewlekła choroba alergiczna o nawrotowym przebiegu. Charakterystyczne jej objawy - suchość, świąd i zmiany skórne - pojawiają się bardzo wcześnie, zwykle przed ukończeniem 2. roku życia. U dzieci z atopowym zapaleniem kluczowa jest codzienna pielęgnacja i profilaktyka, pozwalająca zmniejszyć nasilenie AZS i ograniczyć jego nawrotowość. 

 

 

1. Jakie są objawy atopowego zapalenia skóry u niemowląt?

Atopowe zapalenie skóry u niemowląt najczęściej daje o sobie znać około szóstego miesiąca życia. Szacuje się, że połowa diagnoz dotyczy dzieci, które nie ukończyły dwóch lat. AZS ma podłoże genetyczne, środowiskowe i immunologiczne. To choroba dziedziczona i przewlekła. Choć objawia się w dość typowy sposób nie zawsze daje się trafnie rozpoznać. 

Skóra atopowa łatwo „traci wodę”, przez co często jest silnie wysuszona, podrażniona, swędząca. Na jej powierzchni okresowo występują różnorodne wykwity. Ich lokalizacja zmienia się wraz z wiekiem chorego.

 

Wypryski atopowe często przypominają inne zmiany skórne

  • Wypryski pieniążkowate - okrągłe, grudkowe zmiany skórne o podłożu rumieniowym, które w okresie aktywnym wyraźnie się łuszczą. Ich liczne ogniska obejmują przede wszystkim skórę kończyn, rzadziej tułowia i głowy.

  • Erytrodermia - uogólniony stan zapalny, któremu towarzyszy obrzęk, świąd, łuszczenie, a niekiedy także powiększenie węzłów chłonnych, gorączka, dreszcze.

  • Zmiany wypryskowe - grudkowo-wysiękowe zmiany skórne.

  • Zmiany liszajowate - płaskie, sinofioletowe grudki o lśniącej powierzchni, występują na skórze i błonach śluzowych.

 

Lokalizacja atopowych zmian skórnych jest zależna od wieku

  • AZS u niemowląt najczęściej objawia się zmianami skórnymi w obrębie przegubów łokci i kolan oraz pozostałych powierzchni zgięciowych (nadgarstków, pachwin). W chorobie o ciężkim przebiegu wykwity mogą obejmować całe ciało, omijając miejsca intymne. 

  • AZS u dzieci starszych przynosi zmiany skórne, które pojawiają się na całej długości rąk - od dłoni do ramion, na nogach oraz przy karku. 

  • AZS u dorosłych najczęściej objawia się wykwitami w obrębie dłoni i stóp oraz okolicy kolan.

 

Diagnostyka atopowego zapalenia skóry u niemowląt

Podstawą rozpoznania atopowego zapalenia skóry u niemowląt jest wywiad rodzinny i obraz kliniczny. Choroba ma charakter dziedziczny, ale w dużym stopniu determinują ją czynniki środowiskowe. Do postawienia diagnozy o AZS wykorzystuje się kryterium Hanifina i Rajki, będące spisem typowych symptomów atopowego zapalenia skóry. Aby rozpoznać AZS u niemowlęcia, muszą występować u niego przynajmniej trzy z „dużych” i trzy z „małych” objawów.

 

„Duże” objawy atopowego zapalenia skóry

  • Świąd skóry

  • Przewlekły, nawrotowy charakter choroby

  • Typowa lokalizacja zmian skórnych

  • Rodzinne obciążenie AZS

 

„Małe” objawy atopowego zapalenia skóry

  • Suchość skóry

  • Rybia łuska lub rogowacenie przymieszkowe

  • Pozytywny wynik punktowych testów skórnych potwierdzający tło alergiczne (u dzieci >4. r.ż.)

  • Podwyższony poziom IgE

  • Wystąpienie zmian atopowych w okresie niemowlęcym lub wczesnodziecięcym

  • Nawracające zakażenia skóry

  • Nieswoisty wyprysk dłoni lub/i stóp

  • Wyprysk sutków

  • Zapalenie czerwieni warg

  • Nawrotowe zapalenie spojówek

  • Stożek rogówki

  • Zaćma podtorebkowa

  • Zacienienie wokół oczu

  • Fałd skórny poniżej brzegu dolnej powieki - objaw Denniego i Morgana

  • Białe smugi na skórze pojawiające się po potarciu naskórka - biału dermografizm

  • Przedni fałd szyjny

  • Świąd skóry po spoceniu

  • Nietolerancja pokarmowa

  • Nadwrażliwość na wełnę

  • Zaostrzenie zmian atopowych pod wpływem stresu

  • Rumień na twarzy

  • Biały łupież

  • Podkreślenie mieszków włosowych

 

AZS i inne problemy skórne u niemowląt

W leczeniu atopowego zapalenia skóry u niemowląt najważniejsze jest trafne rozpoznanie. AZS przynosi objawy podobne do wielu innych schorzeń dermatologicznych, dlatego tak ważna jest diagnostyka różnicowa. Aby rozpoznać atopowe zapalenie skóry u dzieci trzeba wykluczyć m.in. świerzb, pieluszkowe zapalenie skóry, opryszczkowe zapalenie skóry, a zwłaszcza łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS). Jest to dermatoza, która podobnie jak AZS, pojawia się w wieku niemowlęcym. Jej objawy zaostrzają się i nawracają. Przy ŁZS występują rumieniowo-złuszczające się plamy, przykryte charakterystyczną tłustą, żółtą łuską. Wykwity lokalizują się głównie w miejscach nagromadzenia gruczołów łojowych - co również upodabnia obraz kliniczny ŁZS do AZS. Zasadniczą różnicą jest jednak to, że łojotokowe zmiany skórne występują bliżej linii środkowej ciała (tzw. rynna łojotokowa), natomiast wypryski atopowe są bardziej uogólnione i mogą być rozsiane na stopach, zgięciach łokciowych i kolanowych czy skórze głowy. Różnicowanie AZS z ŁZS nie jest proste, jednak kluczowe, gdyż przesądza o sposobie leczenia. 

 

2. Jak leczyć atopowe zapalenie skóry u niemowląt?

Leczenie atopowego skóry u niemowląt jest wielokierunkowe i polega na:

  • wyciszeniu objawów i przywróceniu dobrej kondycji skóry,

  • rozpoznaniu i ograniczeniu bodźców drażniących (wełna, pożywienie).

 

Pierwszym krokiem jest zawsze złagodzenie i pokonanie uciążliwych zmian skórnych. Wykwity atopowe wywołują uporczywy świąd skóry, wyzwalający odruch drapania. W jego efekcie zmiany nasilają się, a w miejscu wykwitów pojawiają rany. Dolegliwości bywają na tyle męczące, że przekładają się na zaburzenia snu, rozdrażnienie, problemy z koncentracją. Przy tak nasilonych objawach AZS u niemowląt konieczne jest włączenie leków przeciwhistaminowych (łagodzących świąd, uspokajających, ułatwiających zasypianie) oraz przeciwzapalnych. Tymi ostatnimi są glikokortykosteroidy, a coraz częściej, bezpieczniejsze,  inhibitory kalcyneuryny. Przy ciężkim przebiegu AZS u niemowląt konieczne może okazać się dożylne podawanie leków, co odbywa się w szpitalu. Innym sposobem leczenia atopowego zapalenia skóry u dzieci jest fototerapia i immunoterapia swoista (tzw. odczulanie). Takie terapie są jednak przeznaczone dla dzieci w wieku przynajmniej przedszkolnym.

 

Sposób leczenia atopowego zapalenia skóry u niemowląt zależy od rodzaju i nasilenia zmian zapalnych oraz wieku pacjenta. Arsenał leków bezpiecznych dla niemowląt jest niewielki, dlatego tym bardziej należy chronić skórę dziecka z atopią przed nawrotem dokuczliwych objawów. Najważniejszą rolę odgrywa codzienna pielęgnacja, oparta na kosmetykach  stworzonych specjalnie dla potrzeb skóry atopowej. Ich zadaniem jest wzmocnienie naturalnej bariery ochronnej skóry, zapobieganie przeznaskórkowej utracie wody i wyciszenie świądu oraz pozostałych objawów AZS.

 

3. Jakie kosmetyki do skóry atopowej dla dzieci?

Pielęgnacja skóry atopowej jest kluczowa. W okresach nawrotów, kiedy objawy AZS się zaostrzają, należy nawilżać skórę dziecka jak najczęściej, nawet cztery, pięć razy na dobę. W okresach remisji, wyciszenia choroby, potrzeba nawilżania nie jest już tak wielka, jednak błędem jest zaprzestanie odpowiedniej pielęgnacji. 

 

Naturalna bariera ochronna skóry atopowej ma niepełny skład, przez co funkcjonuje nieprawidłowo. W rezultacie szybciej traci wodę i łatwiej przepuszcza alergeny i inne szkodliwe czynniki zewnętrzne. Jest podatna na wysuszenie, podrażnienie, silniej odczuwa ból, świąd, dotkliwiej reaguje na bodźce drażniące (szorstkie materiały, detergenty, kosmetyki, zanieczyszczenia). To oznacza, że potrzebuje specjalnej ochrony. Nie wszystkie kosmetyki są dla niej odpowiednie. Najlepsze preparaty wyróżnia prosty skład, wolny od parabenów, sztucznych barwników i aromatów. Takie kosmetyki mają odpowiednie pH i są stworzone z naturalnych składników, których właściwości pozwalają przywrócić, a potem utrzymać, dobrą kondycję skóry atopowej. Wybierając je, trzeba też zwrócić uwagę na to, czy są bezpieczne dla delikatnej skóry dzieci i niemowląt. 

 

Kosmetyków do skóry atopowej dla dzieci, np. z linii Atoperal Baby Plus można używać już od pierwszych dni życia. To produkty polecane przez rodziców dzieci z AZS, położone oraz lekarzy. Emulsje do ciała i kąpieli z Niezbędnika Młodej Mamy zawierają oleje roślinne, które delikatnie natłuszczają skórę oraz inne naturalne składniki (D-pantenol, alantoinę, mocznik) o wysokich właściwościach nawilżających. W ich skład wchodzi także naturalny biolin - prebiotyk, który wspiera naturalną mikroflorę skóry, wzmacniając tym samym jej fizjologiczną warstwę ochronną. Trzeba też wspomnieć o L-argininie, która nie tylko doskonale nawilża wysuszoną skórę, lecz również skutecznie redukuje podrażnienia. Kosmetyki do atopowej skóry niemowląt są bardzo pomocne w łagodzeniu objawów AZS. Po ich użyciu atopowa skóra dziecka staje się ukojona i wygładzona, odzyskuje właściwe nawilżenie, dzięki czemu może zachować równowagę wodno-lipidową. Taka pielęgnacja to najlepszy sposób na zapobieganie nawrotom choroby. Potwierdza to 99% zadowolonych mam!

 

4. Czy dziecko powinno zmienić dietę przy AZS?

Wśród przyczyn atopowego zapalenia skóry u niemowląt znajdują się czynniki środowiskowe - zanieczyszczenie powietrza, warunki klimatyczne, bodźce psychosomatyczne, przetworzona żywność oraz alergeny. O ile jednak AZS u niemowląt rzeczywiście może wynikać z nadwrażliwości na niektóre produkty spożywcze, o tyle u dzieci starszych alergiczną przyczyną AZS są zwykle alergeny powietrznopochodne (pyłki roślin, roztocza kurzu domowego). Skóra atopowa u niemowlaka może ujawnić się bądź nasilić w wyniku spożycia mleka krowiego, białka jaja kurzego, orzechów, pszenicy, soi i kakao. U małych dzieci reakcja skórna nie zawsze pojawia się od razu. Niekiedy dzieje się to z opóźnieniem, przez co trudniej wskazać przyczynę uczulenia. Dlatego lekarze zachęcają rodziców dzieci z AZS, aby prowadzili kalendarz diety i spisywali wszystko, co trafia na talerz maluszka. 

 

AZS i dieta eliminacyjna

Sama diagnoza o AZS u niemowlaka nie jest podstawą do zmiany sposobu żywienia. Podobną zmianę wprowadza się, dopiero kiedy faktycznie zjedzenie danego produktu wywoła reakcję alergiczną. Wówczas stosuje się dietę eliminacyjną, która polega na czasowym wyłączeniu z menu produktów potencjalnie alergizujących. Najlepiej wdrażać to zgodnie ze wskazówkami pediatry lub dermatologa. 

 

Trzeba zauważyć, że chociaż AZS nie da się wyleczyć, jej postać zmienia się z biegiem czasu. Przy odpowiedniej pielęgnacji skóry i unikaniu czynników drażniących, okresy uśpienia będą coraz dłuższe, a nawroty zmian skórnych coraz rzadsze. Zauważa się także, że dzieci obciążone atopią wyrastają z nietolerancji pokarmowej. W siódmym roku życia zdarza się to rzadko, co wynika ze wzmocnienia organizmu, lepszej dojrzałości układów pokarmowego i immunologicznego. Do tego czasu warto jednak dobrze przyglądać się pociesze, dbać o jego skórę, stosując kosmetyki Atoperal Baby Plus oraz przestrzegając zasad zdrowego stylu życia. 

 

Lek. Michał Dąbrowski

 

 

Źródła:

 

M. Millan, J.Mijas, Atopowe zapalenie skóry - patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze,profilaktyka, “czytelniamedyczna.pl”, [dostęp30.09.2020], http://www.czytelniamedyczna.pl/6225,atopowe-zapalenie-sklry-patomechanizm-diagnostyka-postpowanie-lecznicze-profila.html 

 

Tabela. Kryteria diagnostyczne atopowego zapalenia skóry wg Hinnifina i Rajki,”mp.pl”, [dostęp 30.09.2020], https://www.mp.pl/pytania/pediatria/table/025_1512  



D. Jenerowicz, A.Polańska, Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dzieci, “mp.pl”, [dostęp 30.90.2020], https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/skora/62304,atopowe-zapalenie-skory-azs-u-dzieci 

 

M. Stelmach, R.Pawliczak, AZS - nowoczesne metody leczenia, “podyplomie.pl”, [dostęp 30.09.2020], https://podyplomie.pl/dermatologia/20810,azs-nowoczesne-metody-leczenia