Do problemów psychologicznych u kobiet w okresie połogu zaliczyć należy:

● Zespół stresu poporodowego.

● Obniżenie nastroju poporodowego.

● Depresję poporodową.

● Psychozę poporodową.

Rozpowszechnienie zaburzeń rozkłada się następująco:

● depresja w czasie ciąży – 25-35%,

● przygnębienie poporodowe (tzw. baby blues) – 80%,

● depresja poporodowa – 10-20%,

● psychoza poporodowa – 0,1-0,2%.

 

Obniżenie nastroju poporodowego (baby blues) często nazywane depresją dnia trzeciego (choć z depresją nie ma nic wspólnego), dotyczy nawet 50-80% kobiet po porodzie. Początki przypadają na 2.-3. dobę po urodzeniu dziecka, kulminacyjne nasilenie przypada na 5.-7. dobę, po czym dochodzi do powolnego słabnięcia objawów, które ustępują samoistnie po ok. 2 tygodniach. Objawy nie zaburzają w istotny sposób funkcjonowania kobiety i opieki nad noworodkiem.

 

Najczęstszą przyczyną baby blues są: przestrojenie hormonalne (spadek poziomu estrogenu i progesteronu), zmęczenie po porodzie, tło osobowościowe, nowa sytuacja, jaką jest proces stawania się matką oraz uwarunkowania kulturowe. Zauważono, że rzadziej baby blues występuje w rodzinach wielopokoleniowych i w kulturach, gdzie położnica otrzymuje wsparcie swojej rodziny i społeczności. W związku z modelem rodziny rodzice + dziecko/dzieci, w krajach wysoko uprzemysłowionych, częściej występuje obniżony nastrój poporodowy. 

 

Najczęściej obserwowanymi objawami baby blues są labilność emocjonalna, tendencja do płaczu, nadmierna drażliwość na bodźce i krytykę, irytacja, rozdrażnienie, lęk przed wyzwaniem „bycia matką”, brak zaufania do siebie. W bardziej nasilonym obniżonym nastroju można zaobserwować nieustające przemęczenie, zaburzenia snu i słabą koncentrację. 

Obniżony nastrój częściej występuje po pierwszym porodzie, ale także w sytuacji negatywnych odczuć związanych z porodem i połogiem oraz w przypadku wystąpienia jakichkolwiek problemów zdrowotnych kobiety i dziecka lub związanych z karmieniem piersią.

Co może zrobić położna, aby pomóc matce?

● Utwierdzić ją w kompetencjach rodzicielskich. 

● Nie zaprzeczać emocjom kobiety.

● Wdrożyć aktywne słuchanie i zasady dobrej komunikacji. 

● Wytłumaczyć rodzinie sytuację i zachęcić ją do pomocy i odciążenia położnicy. Angażować ich do pomocy matce. Muszą zrozumieć, że to szczególny okres w życiu kobiety i ma ona prawo czuć się źle i niekomfortowo oraz nie oczekiwać od niej postawy „matki Polki”.

● Wdrożyć prawidłowe, skompensowane odżywianie z zalecaną w tym okresie suplementacją mineralno-witaminową:

  • Dieta urozmaicona, bez frustrujących wyrzeczeń. 

  • Aby podnieść poziom serotoniny – hormonu szczęścia – należy włączyć do diety jaja, chude mięso, ryby (szczególnie halibut), nasiona słonecznika, dyni i orzecha włoskiego oraz banany i awokado. 

  • Włączenie do diety witaminy B6 (100-200 mg/dziennie) zapewnia m.in. prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, poprzez wpływ jaki odgrywa na wytwarzanie takich substancji jak serotonina, dopomina czy kwas aminomasłowy (drożdże, ryby, kiełki i warzywa zielone).
    ALE!!! Zmniejsza laktację!!!

  • Tłuszcze z grupy omega-3 utrzymują odpowiedni poziom serotoniny. Znajdują się w jajach, tranie, rybach morskich, siemieniu lnianym, orzechach, nasionach i awokado. 

● Sen – niezbędny do regeneracji sił organizmu. Serotonina przekształca się w nocy w melatoninę – regulującą rytm dobowy i odpowiadającą za jakość snu. Dobra zasada: odpoczywać zawsze wtedy, gdy dziecko śpi, niezależnie od tego, czy jest to 3 rano, czy 15 po południu.

● Nauczyć się relaksacji i korzystać z niej w każdej wolnej chwili. 

● Stosować terapię śmiechem – śmiech relaksuje i odpręża.

● Nie słuchać „dobrych rad” mam i babć, tylko specjalisty. Pozwolić rodzicom podejmować decyzje, nawet jeśli w opinii innych są złe. 

● To matka i ojciec są odpowiedzialni za dziecko, a nie dziadkowie! 

● Zachęcić do stosowania ćwiczeń fizycznych adekwatnych do kondycji kobiety. Najlepiej zacząć od 10-15 minutowych spacerów każdego dnia.

 

Depresja poporodowa występuje u ok. 15-20 % kobiet po porodzie. Jest to najczęściej występujące zaburzenie psychiczne u kobiet po porodzie. Może ujawnić się od 2. tygodnia do kilku miesięcy po porodzie. 

 

Czynnikami sprzyjającymi wystąpieniu depresji poporodowej, na które musi zwrócić uwagę położna POZ, są:

● Wcześniejsze zaburzenia psychiczne.

● Sytuacje stresujące w czasie ciąży, porodu i połogu, w tym stresujące wydarzenie życiowe, do którego doszło w trakcie ciąży czy w okresie poporodowym (mogą to być też sytuacje życiowe pozytywne).

● Niechciana bądź nieplanowana ciąża.

● Obciążony wywiad położniczy, w tym niepowodzenia położnicze.

● Negatywne odczucia porodowe.

● Niezadowolenie z przebiegu ciąży i porodu.

● Brak partnera lub brak wsparcia ze strony partnera lub rodziny.

● Konflikty małżeńskie i rodzinne.

● Wiek (szczególnie nastolatki).

● Uzależnienia.

● Struktura osobowości; trudności w adoptowaniu się do zmian.

● Zaburzenia osobowości.

Położną POZ powinny zaniepokoić następujące objawy:

● Obniżenie nastroju, przygnębienie występujące przez większą część dnia, prawie każdego dnia.

● Ograniczenie zainteresowań lub odczuwania przyjemności z większości lub wszystkich form aktywności.

● Zwiększenie lub wzrost apetytu prawie każdego dnia.

● Bezsenność lub nadmierna senność prawie każdego dnia.

● Pobudzenie psychoruchowe lub spowolnienie prawie każdego dnia.

● Zmęczenie lub poczucie braku energii prawie każdego dnia, zmniejszenie energii życiowej.

● Zmniejszenie zdolności myślenia lub koncentracji.

● Trudności w podejmowaniu decyzji występujące prawie każdego dnia.

● Spowolnienie psychomotoryczne.

● Uczucie bezwartościowości albo nadmierne lub nieadekwatne poczucie winy, występujące prawie każdego dnia.

● Nawracające myśli o śmierci, myśli i plany samobójcze, próby samobójcze.

● Błędna interpretacja sygnałów wysyłanych przez dziecko (po porodzie).

● Skargi na brak wsparcia społecznego.

● Spełnienie jednego z tych warunków jest konieczne do postawienia rozpoznania depresji poporodowej przez lekarza. Objawy depresji mogą się ujawniać o różnym nasileniu. Zawsze konieczna jest konsultacja lekarza psychiatry. 

● Od niedawna położna POZ powinna przeprowadzić ocenę ryzyka i nasilenia objawów depresji u ciężarnej pomiędzy 11.-14. i 33.-37. tygodniem ciąży oraz po porodzie ocenę ryzyka wystąpienia depresji poporodowej. Wykrywaniu depresji poporodowej służy Edynburska Skala Depresji Poporodowej (EPDS – Edinburgh Postnatal Depresion Scale), której wypełnienie trwa ok. 5 minut. Skala obrazuje jakie było samopoczucie kobiety w ciągu ostatniego tygodnia i jest narzędziem przesiewowym a nie diagnostycznym. Po stwierdzeniu prawdopodobieństwa wystąpienia depresji u  pacjentki, położna powinna skierować położnicę do lekarza psychiatry.

 

Piśmiennictwo:

  1. Krzyżanowska-Zbucka J.: Problemy emocjonalne kobiet w okresie okołoporodowym. Fundacja Rodzić po Ludzku, Warszawa 2008. 

  2. Gjerdingen D.K., Shaw E.A., Wong S.S.: Postpartum Psychosocial Concerns. In: Family Medicine Obstetrics (red. S. D. Ratcliffe). Third Edition. Mosby Elsevier, Philadelphia 2008.

  3. Iwanowicz-Palus. G., Makara-Studzińska. M.: Psychologia w położnictwie i ginekologii. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2009. 

  4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej (Dz. U. 2018; 1756 z dnia 11 września 2018 r.).