Spis treści

 

Skąd się biorą zmiany łojotokowe u niemowląt?

Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) to jedna z najpowszechniejszych chorób skóry na świecie. Najczęściej dotyka pacjentów z dwóch grup wiekowych - niemowlęcej oraz dorosłej. Pierwsze objawy u dzieci pojawiają się przed 3. miesiącem życia, zwykle między 2. a 12. tygodniem. To łuszczące się wykwity o podłożu rumieniowym, występujące na wilgotnych obszarach ciała z dużą liczbą gruczołów łojowych, a więc na skórze głowy, twarzy, w okolicy małżowin usznych i szyi, pod pieluszką oraz w górnej części klatki piersiowej. 

 

Przyczyny łojotokowego zapalenia skóry nie są w pełni poznane. ŁZS u niemowląt wiąże się z niedojrzałością skóry, która dopiero w 3. roku życia nabiera pełnej sprawności czynnościowej i strukturalnej. Do tego czasu pozostaje cienka, ma wysoko przepuszczalną barierę naskórkową i jest podatna na działanie szkodliwych czynników, w tym hormonów i drobnoustrojów. Uważa się, że to właśnie one mają największy udział w powstawaniu zmian łojotokowych u dzieci. 

 

W pierwszych tygodniach życia utrzymuje się wysokie stężenie androgenów - hormonów płciowych przekazanych dziecku przez matkę (drogą łożyskową oraz w wyniku karmienia piersią). Ich zwiększony poziom pobudza gruczoły łojowe, zwiększając produkcję sebum, co sprzyja powstawaniu trądziku niemowlęcego, prosaków oraz wykwitów łojotokowych. Do powstania ŁZS przyczyniają się także zakażenia grzybicze wywołane przez drożdżaki z rodziny Candida lub Malassezia. Nie bez znaczenia są również czynniki immunologiczne i egzogenne. 

 

Jak wygląda łojotokowe zapalenie skóry u niemowlaka?

Najczęstszą postacią ŁZS u niemowląt jest ciemieniucha. To tłuste, żółte łuski, nawarstwiające się na owłosionej skórze głowy, tworząc tzw. czepiec kołyskowy. Powstają w wyniku nadmiernej produkcji sebum, które zasycha i łączy się ze złuszczonym naskórkiem. Dla wielu świeżo upieczonych rodziców żółte płatki na główce niemowlęcia wyglądają niepokojąco. Jednak ciemieniucha jest najłagodniejszym objawem łojotokowego zapalenia skóry u niemowlaka. Chociaż wygląda nieestetycznie i niezdrowo, dziecko jej nie odczuwa. 

Brak uciążliwego świądu, pieczenia, nieprzyjemnego napięcia skóry jest charakterystyczny dla wykwitów łojotokowych i pozwala odróżnić je od atopowego zapalenia skóry (AZS) oraz innych dermatoz wieku niemowlęcego.

 

Dziecięce łojotokowe zapalenie skóry a atopowe zapalenie skóry

Wypryski łojotokowe łatwo pomylić z objawami innych chorób skóry u niemowląt, zwłaszcza z atopowym zapaleniem skóry. ŁZS i AZS są bardzo powszechne. Obie dermatozy dają o sobie znać w pierwszych miesiącach życia dziecka. W przebiegu obu występują łuszczące się plamy o charakterze rumieniowym i zapalnym. Jednak mimo wielu podobieństw, istnieje kilka symptomów, dzięki którym można je rozróżnić. To ważne, ponieważ prawidłowe rozpoznanie choroby przesądza o sposobie leczenia i przywróceniu skórze dobrej kondycji. Dlatego, jeśli rodzice nie mają pewności odnośnie do rodzaju zmian skórnych u dziecka, najlepiej, aby pokazali je lekarzowi. Tym bardziej, że w okresie niemowlęcym mogą wystąpić różne problemy dermatologiczne.

 

  • Łojotokowe zapalenie skóry u niemowlaka ujawnia się w pierwszych 3. miesiącach życia w postaci ognisk rumieniowych, pokrytych grubymi łuskami. Wypryskom łojotokowym nie towarzyszy suchość skóry ani uczucie dyskomfortu. Choroba zanika samoistnie przed ukończeniem 1. roku życia, jednak możliwe są nawroty. 

  • Atopowe zapalenie skóry u niemowlaka najczęściej daje o sobie znać po 3. miesiącu życia. Objawy AZS to drobnopłatowe, białe łuski obecne na suchej skórze. Atopia wywołuje świąd, nasilający się zwłaszcza wieczorami. W przebiegu choroby dochodzi do remisji i zaostrzania się objawów. Atopowe zapalenie skóry ma charakter przewlekły, nawrotowy. Część dzieci z biegiem czasu wyrasta z AZS, ale nie wcześniej niż w 2.-3. roku życia. 

 

Co robić, gdy dziecko ma ciemieniuchę i wypryski łojotokowe?

Ciemieniucha jest najlżejszą postacią łojotokowego zapalenia skóry u niemowląt. Ustępuje samoistnie i nie wymaga leczenia. Mimo to, warto ją ograniczać odpowiednią pielęgnacją i w ten sposób nie dopuścić do nawarstwiania grubych łusek. Ciemieniuchę delikatnie wyczesuje się szczotką z miękkim włosiem. Najlepiej robić to systematycznie. Podczas kąpieli warto umyć głowę maluszka szamponem np.: z linii  Atoperal Baby Plus. Zawarty w nim mocznik zmiękcza naskórek, który potem łatwiej usunąć. A dzięki działaniu prebiotycznego Biolinu i nawilżającego d-pantenolu, skóra głowy jest ukojona i mniej podatna na podrażnienia. 

 

Łojotokowe zapalenie skóry u niemowląt nie zawsze ma tak łagodny przebieg. U niektórych dzieci wypryski łojotokowe obejmują rozległe powierzchnie ciała. Oprócz łusek na owłosionej skórze głowy, pojawia się również ciemieniucha na twarzy, głównie policzkach i w zagłębieniach nosowo-wargowych. Wypryski łojotokowe mogą być rozsiane po całym ciele, występują na przestrzeniach wyprostnych kończyn, w obszarze klatki piersiowej i plecach, a także w okolicy podpieluszkowej. W takich przypadkach trzeba wybrać się z dzieckiem do dermatologa. 

 

Łojotokowe zapalenie skóry - leczenie

W leczeniu łojotokowego zapalenia skóry najważniejsze jest łagodzenie objawów choroby. Niestety nie ma sposobu, aby całkowicie ją wyleczyć. Mimo to, kontrolując jej przebieg, można sprawić, że stanie się mniej uciążliwa. 

 

Terapia zawsze jest dobrana indywidualnie do potrzeb i wieku małego pacjenta. Wśród leków na ŁZS u dzieci znajdują się preparaty keratolityczne, cytostatyczne, antyseptyczne, przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne - w zależności od podłoża zmian chorobowych. Czasem pomocne są glikokortykosteroidy, lecz to preparaty przeznaczone dla trochę starszych dzieci, przynajmniej dwuletnich. Niemowlętom alternatywnie przepisuje się preparaty z inhibitorem kalcyneuryny o działaniu immunomodulującym. Warto pamiętać, że leków sterydowych nie wolno nakładać na skórę twarzy.

 

Bez względu na rodzaj dobranych leków, w leczeniu dziecięcego łojotokowego zapalenia skóry kluczową rolę odgrywa codzienna pielęgnacja. 

 

Łojotokowe zapalenie skóry - pielęgnacja

Łojotokowe zapalenie skóry u niemowląt można kontrolować odpowiednią pielęgnacją. W zależności od kondycji skóry stosuje się konkretne preparaty. 

  • Na miejscowe wykwity łojotokowe można zaaplikować preparaty z tlenkiem cynku, który osusza zmiany skórne. Do zmiękczenia naskórka pokrytego grubymi łuskami stosuje się kosmetyki o właściwościach natłuszczających z mocznikiem, d-pantenolem, jak na przykład pianka do kąpieli z linii Atoperal Baby Plus. 

  • Jeśli dojdzie do uszkodzenia naskórka, powstaną nadżerki lub ranki, należy je koniecznie odkażać i dokładnie osuszać. Dla małych dzieci polecane są antyseptyki z oktenidyną o działaniu antybakteryjnym, antygrzybicznym i antywirusowym. To składnik wszechstronnego leku odkażającego - Septisse. 

 

Codzienna pielęgnacja może ochronić dziecko przed nasileniem objawów choroby. Jednak łojotokowe zapalenie skóry jest schorzeniem nieprzewidywalnym. Mimo iż z reguły wycisza się w drugiej połowie okresu niemowlęcego, po pewnym czasie może nawrócić w późniejszym dzieciństwie, okresie dojrzewania lub życiu dorosłym. 

 

Najczęściej objawy ŁZS u dzieci, ale i dorosłych, zaostrzają się w miesiącach zimowych. Ma to związek z mniejszym nasłonecznieniem w drugiej połowie roku. Wiadomo, że słońce korzystnie wpływa na zmiany łuszczycowe i łojotokowe, a fototerapia jest jedną z form leczenia. Dlatego dla dzieci z łojotokowym zapaleniem skóry tak ważna jest suplementacja witaminy D3, którą należy przyjmować przez cały rok, zwłaszcza jesienią i zimą.

 

Mówiąc o diecie, warto podkreślić jej znaczenie w leczeniu łojotokowego zapalenia skóry u dzieci. Maluchy borykające się z tą chorobą powinny szczególnie unikać słodyczy (w tym tych z kakao), słonych przekąsek (paluszków, krakersów), fast foodów oraz smażonych potraw. Niezdrowa żywność nasila łojotok, a wraz z nim objawy ŁZS. Zamiast cukierków i frytek lepiej włączyć do dziecięcej diety owoce i warzywa, najlepiej w każdej postaci. Do przyczyn łojotokowego zapalenia skóry u niemowląt zalicza się również czynniki immunologiczne. Wzmacniając odporność dziecka odpowiednią dietą, można wzmocnić jego skórę przed nasileniem zmian łojotokowych. Profilaktyka jest lepsza i prostsza niż leczenie choroby. 

 

Lek. Michał Dąbrowski

 

Źródła:

 

D. Jenerowicz, A. Polańska, Łojotokowe zapalenie skóry u dzieci (wyprysk łojotokowy), “mp.pl”, [dostęp 26.05.2021], https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/skora/67198,lojotokowe-zapalenie-skory-u-dzieci-wyprysk-lojotokowy 


A. Buczek i wsp., Co nowego w etiologii i terapii łojotokowego zapalenia skóry, “pnmedycznych.pl”, [dostęp 26.05.2021], http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2018/07/pnm_2018_01A_049-054.pdf

 

 

Zobacz również: